W niedzielę, 10 grudnia w Sejnach jubileusz 60-lecia świętować będzie Stowarzyszenie Litwinów w Polsce.
Program:
13.00 - uroczysta msza w sejneńskiej Bazylice
14.30 – spotkanie i koncert w Domu Litewskim w Sejnach. Wystąpią litewskie zespoły ludowe z Sejn, Puńska, Suwałk.
Historia Stowarzyszenia
Stowarzyszenie (do 1992 pod nazwą Litewskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne) to najstarsza organizacja mniejszości litewskiej w Polsce, założona w 1957 roku. Zjazd założycielski organizacji odbył się w dniach 30-31 marca 1957 roku w Puńsku. W obradach uczestniczyło 112 delegatów (94 z powiatu sejneńskiego i 18 z Polski centralnej i zachodniej). Pierwszym przewodniczącym Stowarzyszenia został Józef Maksymowicz, bezpartyjny rolnik ze wsi Oszkinie, a jego zastępcą Józef Vaina - nauczyciel z Puńska.
Przez wiele lat organizacją kierował Olgierd Skrypko, ówczesny dyrektor Spółdzielni Transportu Wiejskiego w Sejnach, a wieloletnim sekretarzem (a następnie także przewodniczącym) był litewski dziennikarz z Sejn i Suwałk - Eugeniusz Pietruszkiewicz. Organizacji przewodniczyli także: J. Savickas, Juozas Sigitas Paransevičius, Romas Vitkauskas, Juozas Bliūdžius, Petras Maksimavičius. Od 2004 roku funkcję przewodniczącego organizacji pełni Algirdas Vaicekauskas (Olgierd Wojciechowski), dyrektor litewskiej szkoły „Žiburis” w Sejnach.
Stowarzyszenie dba o zachowanie tożsamości narodowej polskich Litwinów, krzewi oraz popularyzuje litewską kulturę, sztukę. Do stałego kalendarza imprez organizowanych z udziałem Stowarzyszenia Litwinów w Polsce należy niezmiennie coroczne zloty litewskich zespołów artystycznych, organizowane we wsi Burbiszki, na samym polsko - litewskim pograniczu.
Stowarzyszenie wydaje dwutygodnik „Aušra”, kwartalnik „Suvalkietis” (od 1992), miesięcznik dla dzieci „Aušrelė” (od 1997).
Jeszcze w 2011 stowarzyszenie posiadało 46 oddziałów w 5 województwach - większość na Sejneńszczyźnie i Suwalszczyźnie: w gminie Puńsk (Ogórki, Burbiszki, Buraki, Dziedziule, Giłujsze, Kalinowo, Kompocie, Krejwiany, Nowiniki, Oszkinie, Poluńce, Pełele, Przystawańce, Puńsk, Rejsztokiemie, Sankury, Skarkiszki, Szlinokiemie, Tauroszyszki, Trakiszki, Trompole, Widugiery, Wiłkopedzie, Wojciuliszki, Wojtokiemie, Wołyńce, Żwikiele), w gminie Sejny (Dusznica, Ogrodniki, Jenorajście, Jodeliszki, Klejwy, Łumbie, Radziucie, Rachelany, Rynkojeziory, Sejny, Żegary), w gminie Szypliszki (we wsiach Wojponie i Jegliniec) oraz oddział w Suwałkach.
Poza województwem podlaskim, oddziały towarzystwa znajdowały się w Szczecinie, Gdańsku, Wrocławiu i Warszawie. Obecnie wymogi statutowe spełniają w zasadzie tylko dwa oddziały: suwalski i warszawski. Dosyć prężnie działające jeszcze przed kilkoma laty oddziały w Szczecinie i Gdańsku nie były już reprezentowane na ostatnim Zjeździe w 2016 roku.
Aktywni Litwini z Suwałk
Aktywny natomiast, choć i tu jest problem z przyciągnięciem do działalności młodych, jest oddział w Suwałkach. Suwalski Oddział Stowarzyszenia Litwinów w Polsce, od 24 lat, redaguje czasopisma „Suvalkietis”, zorganizował celebrowanie w jednym z suwalskich kościołów mszy świętej w języku litewskim, prowadzi ożywioną działalność kulturalną, wystawia sztuki teatralne, pięknie śpiewa chór „Ančia”, itp. Kilkanaścioro dzieci uczy się w jednej z suwalskich szkół, po obowiązkowych zajęciach, języka litewskiego.
Litwini w Polsce
Podczas ostatniego ( w 2011 roku) Narodowego Spisu Ludności, 8 tysięcy obywateli III RP zadeklarowało tę narodowość, tj. o 2 tysiące więcej niż przed 10 laty, ale w 2011 roku - po raz pierwszy - można było deklarować kilka narodowości, więc:
- 4,7 tysięcy zadeklarowało, że są tylko Litwinami ( wobec 5,8 tys. 2001r.),
- 1 tysiąc, że czuje się na pierwszym miejscu Litwinami, a na drugim Polakami,
- 2 tysiące, że na pierwszym czują się Polakami, a na drugim - Litwinami ( te dwie ostatnie możliwości wybrali pewnie ludzie z rodzin dwunarodowych).
Jeszcze przed ćwierćwieczem Litwinów w Polce było ok.15 tysięcy. Obecne litewski obszar językowy w Polsce północno- wschodniej jest aż o 2/3 mniejszy niż przed II wojną światową.
Na Sejneńszczyźnie, Suwalszczyźnie Litwini mieszkają od początku kolonizacji tych ziem, czyli od zmierzchu epoki Jaćwingów. Autochtoniczna ludność litewska w sposób zwarty mieszka obecnie na terenie gminy Puńsk, gdzie stanowi około 80 proc. ogółu mieszkańców, na terenie gminy Sejny, w mieście Sejny, gminie Szypliszki, Krasnopol. W Suwałkach żyje obecnie kilkaset rodzin litewskich.
W nieodległej przeszłości litewski obszar językowy na Sejneńszczyźnie, Suwalszczyźnie był znacznie większy. Jego ślady pozostały w nazwiskach osób, które dziś zaliczają siebie do narodowości polskiej oraz w nazwach miejscowości, rzek, jezior, lasów, bagien, wzgórz itp. Np. takie Gulbieniszki wywodzą z litewskiej gulbe, czyli łabędź, czy też Prudziszki, czyli sadzawka.
Na przykład w pobliżu wsi Giby, w miejscowości Pomorze, znajduje się wzgórze, które miejscowa ludność zwie „pilikalnie”, nie rozumiejąc już etymologii tego słowa, oznaczającego górę zamkową. Jeszcze w latach pięćdziesiątych ubiegłego stulecia język litewski rozbrzmiewał w okolicach Berżnik, w Dworczysku, w okolicach Wiżajn. Przed I wojną światową cała Rada Gminy Wiżajnach składała się z Litwinów, z wójtem łącznie. Tuż po wojnie w Wiżajnach w miejscowym kościele odprawiano msze także w języku litewskim, a obecnie nie tam już żadnego Litwina, podobnie, jak w pobliskiej Rutce- Tartak.
W drugiej połowie XIXw. i na początku XX w. Sejny były ważnym ośrodkiem litewskiego życia kulturalnego i oświatowego. Mieściło się tutaj gimnazjum litewskie, a jego kierownikami byli Jonas Totoraitis i dr. Matiejus Gustaitis. W Sejnach mieściła się również drukarnia prowadzona przez dominikanów. Wydawano tu pierwsze publikacje w języku litewskim na Sejneńszczyźnie. W roku 1906 została założona drukarnia „Šaltinis”. Wydawano tam gazetę „Šaltinis“ („Źródełko”), i jej dodatki: „Artojas” „Oracz”, „Saltinelis”, „Vadovas”.
Poza Suwalszczyzną większe skupiska Litwinów są w Warszawie, Wrocławiu, Szczecinie, Słupsku, Gdańsku. Litwini trafili do tych miast różnymi drogami. Jest to następstwo ruchów migracyjnych zarówno wewnątrz kraju, jak i repatriacji ludności z niegdyś byłych obszarów Polski Wschodniej - z Wileńszczyzny.
WYG
