13 stycznia jest Dniem Obrońców Wolności Litwy. Wyznaczono tę datę ku pamięci i czci bohaterów, którzy zginęli w styczniu 1991 roku w Wilnie, gdy Litwa ponownie wybijała się na niepodległość.
Wydarzenia związane są z interwencją Armii Radzieckiej na Litwie w styczniu 1991. W wyniku działań wojsk radzieckich śmierć poniosło 14 osób cywilnych, a ponad 600 zostało rannych. 11 marca 1990 roku Litwa ogłosiła niepodległość (Akt Przywrócenia Państwa Litewskiego), w odpowiedzi Związek Radziecki wprowadził czołgi do stolicy tego kraju - Wilna.
13 stycznia 1991 roku Armia Radziecka dokonała szturmu na wieżę telewizyjną ochranianą przez ludność cywilną, a przede wszystkim studentów. Litwini bronili przed komandosami m.in. wejścia do studia, w którym do ostatniej chwili nadawany był program wolnej Litwy. Ludzie kładli się na ziemię, tworząc żywe zapory przed gąsienicami czołgów.
Tej nocy tysiące bezbronnych ludzi zebrały się przy strategicznych obiektach: Sejmie, budynku Radia i Telewizji oraz Wieży Telewizyjnej, by nie dopuścić do zajęcia ich przez siły radzieckie. Wydarzenia te stanowiły decydujący zwrot w walce o niepodległość Litwy.
Tego dnia zginęło w Wilnie 14 osób (13 cywilów oraz żołnierz radziecki; 15 osoba zmarła w lutym), a ponad 600 zostało rannych. Następnego dnia Litwini przyszli tłumnie oddać hołd zabitym. Warty pod wieżą pełnili wtedy także młodzi puńszczanie, studenci litewskich uczelni.
Puńszczanie też nieśli wybijającej się na niepodległość Litwie pomoc materialną. Dostarczano tam m.in. leki. Jednym z głównych organizatorów pomocy był ówczesny wójt gminy Puńsk Romuald Witkowski.
Departament Mniejszości Narodowych Republiki Litewskiej przypomniał 12 stycznia br., w przeddzień kolejnej rocznicy, że „wolności Litwy bronili wówczas nie tylko Litwini i należy przypomnieć wkład w drogę do niepodległości wszystkich obywateli Republiki: Litwinów, Polaków, Ukraińców, Białorusinów, Karaimów, Estończyków, Łotyszy, Azerów, Rumunów, Żydów, Tatarów i przedstawicieli innych narodowości”.
Przebieg wydarzeń
Masakra cywilnych obrońców wieży telewizyjnej w Wilnie 13 stycznia 1991 roku była kulminacyjnym punktem w procesie odzyskiwania niepodległości przez Litwę. Proces ten zaczął się pod koniec lat 80. i był związany z przemianami zainicjowanymi przez nowe kierownictwo radzieckie w Moskwie. Michaił Gorbaczow, który od 1985 roku kierował Komunistyczną Partią Związku Radzieckiego (KPZR), próbował zreformować radziecki system polityczny i gospodarczy przy zachowaniu komunistycznej ideologii i radzieckiego państwa jako całości. Reformy te przeszły do historii pod nazwą „pierestrojki”.
Do końca 1990 roku trwały negocjacje między władzami Litwy a Gorbaczowem dotyczące unormowania relacji. Gorbaczow nie uznawał niepodległości Litwy i domagał się jej pozostania w składzie ZSRR.
8 stycznia 1991 roku do dymisji podała się premier Litwy Kazimiera Prunskienė. Dwa dni później część litewskich komunistów, lojalnych wobec władz radzieckich, ogłosiło powstanie Komitetu Ocalenia Narodowego. Na jego czele stanął komunistyczny ideolog Mykolas Burokevičius. (W 1999 roku był skazany przez sąd na 12 lat więzienia. Skargę Burokevičiusa i jego towarzyszy odrzucił Europejski Trybunał Praw Człowieka. 13 stycznia 2006 roku został wypuszczony na wolność. Zmarł w styczniu 2016 roku).
Główne uderzenie nastąpiło w nocy z 12 na 13 stycznia 1991 roku. Komitet Ocalenia Narodowego ogłosił przejęcie władzy na Litwie. Tymczasem cywilni obrońcy zaczęli gromadzić się wokół strategicznych obiektów w Wilnie, m.in. pod wieżą telewizyjną, która tej nocy została zaatakowana przez oddziały radzieckie.
21 sierpnia 1991 załamał się w Moskwie pucz przeprowadzony przez „twardogłowych” moskiewskich komunistów, na czele z ówczesnym wiceprezydentem - Janajewem przeciwko Gorbaczowowi i radzieckie wojska opuściły wieżę telewizyjną w Wilnie, a na placu Łukiskim obalono pomnik Lenina. Władze niepodległej Litwy ogłosiły 13 stycznia Dniem Obrońców Wolności Litwy.
Co roku na Litwie oraz w zagranicznych skupiskach Litwinów, w tym i na Sejneńszczyźnie, odbywają się uroczystości z tej okazji.
Obchody na Litwie
Do 15 stycznia br. potrwają na Litwie uroczystości z okazji Dnia Obrońców Litwy
Obchody rozpoczęły się w czwartek, 12.01.br., w południe: w budynku litewskiego parlamentu odbył się uroczysty apel Obrońców Wolności. 12 stycznia na dziedzińcu przed budynkiem Litewskiego Radia i Telewizji odsłonięto pomnik ku czci ofiar 13 stycznia. W tym samym miejscu jeszcze do niedawna stały 24 drewniane imienne krzyże, upamiętniające osoby, które w 1991 r. zginęły pod Wieżą Telewizyjną, pod budynkiem LRT i w przygranicznych (z Białorusią) Miednikach. Krzyże jednak z czasem zmurszały, zostały więc przeniesione do Muzeum Narodowego, a w ich miejsce z inicjatywy kierownictwa LRT stanął 6-metrowy obelisk z dzwonem oraz tablicą, na której wykute zostały nazwiska tych, którzy zginęli w 1991 r. w obronie wolności. Autorem pomnika jest rzeźbiarz Romualdas Kvintas.
12 styczna, wieczorem przy wieży telewizyjnej (godz. 17.30), budynku Litewskiego Radia i Telewizji (godz. 18.00) i Sejmie (godz.19.00), czyli w miejscach, gdzie w nocy z 12 na 13 stycznia 1991 r. toczyły się najważniejsze wydarzenia, kiedy od kul i pod gąsienicami czołgów zginęli obrońcy wolności, rozpalono ogniska pamięci.
Jednym z tradycyjnych już akcentów Dnia Obrońców Wolności są "światełka pamięci": w piątek rano, o godz. 8.00, w oknach szkół, instytucji i organizacji zapalono na 10 minut świece - jako symbol pamięci o tych, którzy zginęli.
13 stycznia Sejm zbierze się na uroczyste posiedzenie. Co roku tego dnia w sejmie jest wręczana Nagroda Wolności, ustanowiona w celu uhonorowania osób i organizacji zasłużonych dla rozwoju demokracji, obrony praw człowieka, walki narodów Europy Środkowo-Wschodniej o niepodległość. W tym roku Nagrodę Wolności wyjątkowo odbiorą dwie osoby: były prezydent Litwy Valdas Adamkus i przewodniczący Sejmu Restytucyjnego w latach 1990-1992, patriarcha partii konserwatywnej Vytautas Landsbergis.
13 stycznia, w południe, na placu Niepodległości w Wilnie odbędzie się ceremonia wciągnięcia na maszt flagi państwowej. Pamięć ofiar wydarzeń sprzed 26 lat zostanie uczczona również na wileńskim Cmentarzu na Antokolu, gdzie zostali pochowani obrońcy wolności. W Katedrze wileńskiej odprawiona zostanie msza św.
Obchody będą kontynuowane w sobotę, 14 stycznia. Tego dnia w Wilnie odbędzie się tradycyjny Bieg Pamięci "Drogą życia i śmierci", którego trasa poprowadzi od Cmentarza Antokolskiego do Wieży Telewizyjnej.
Obchody Dnia Obrońców Wolności odbędą się nie tylko w Wilnie, lecz także w innych miastach kraju oraz zagranicą, w tym i na Sejneńszczyźnie.
W Puńsku
Uroczyste apele odbędą się w szkołach, a 15 stycznia, o godz.14.00, w Domu Kultury Litewskiej w Puńsku, z udziałem Konsula Republiki Litewskiej w Sejnach, uroczysty koncert w wykonaniu artystów z Litwy. W programie utwory litewskich i zagranicznych kompozytorów.
WYG
Fot. Wikipedia
