W niedzielę. 14 grudnia br., o godz. 9.00, w pomieszczeniach szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Puńsku, rozpocznie się VIII Zjazd Wspólnoty Litwinów w Polsce. Jest to największa litewska organizacja w Polsce, skupiająca wszystkich tych, którzy są narodowości litewskiej, a mieszkają w Polsce. Organizacja powstała w 1993 roku.
W Zjeździe może wziąć udział każdy mieszkający w Polsce Litwin, wpisując się na listę obecności albo jako delegat, albo jako gość. Zjazd wybierze nowe władze organizacji oraz ustali kierunki działa na najbliższe trzy lata. Poprzedni Zjazd miał miejsce w 2011 roku. Jana Wydra, dyrektor Zespołu Szkół (szkoła podstawowa i gimnazjum) z Polskim i Litewskim Językiem Nauczania w Puńsku został wówczas nowym przewodniczącym Zarządu Wspólnoty Litwinów w Polsce, a Tadeusz Bogdanowicz przewodniczącym Rady WLP.
Bardzo aktywna mniejszość litewska Polsce organizuje rocznie ok.50 przedsięwzięć kulturalnych, wydaje kilka czasopism, prowadzi litewską szkołę w Sejnach.
Niedostatek funduszy na oświatę i kulturę
Podczas Zjazdu w 2011 roku wiele uwagi poświęcono nurtującym od lat problemom litewskiej mniejszości w Polsce, a więc niedostatkom funduszy na szkolnictwo, brakom podręczników, dostatecznego dostępu do środków masowego przekazu, niepokojących aktom wandalizmu na tle narodowościowym. Przypomnijmy, że pod koniec sierpnia 2011 roku, w 14. miejscowościach gminy, nieznani sprawcy zamalowali farbą 28. tablic z nazwami miejscowości po polsku i litewsku oraz zniszczyli pomnik, na którym namalowano farbą znak nacjonalistycznej organizacji Falanga. Zdewastowali także obelisk, który miał upamiętniać litewskiego poetę Albinasa Żukauskasa. Sprawców nie wykryto do tej pory.
Delegaci z Sejn zwracali uwagę, że ustawa o mniejszościach narodowych podzieliła polskich Litwinów na dwie części: jedną (w gminie Puńsk), która może korzystać z jej dobrodziejstw i drugą - w Sejnach i okolicy - która została pozbawiona tych praw. W Sejnach jest wiele problemów. Np. w 2014 roku Litwini mieszkający w Sejnach oskarżyli lokalne władze o dyskryminację w związku z podatkami od działalności kulturowej i oświatowej. Fundusz Biskupa A. Baranauskasa z siedzibą w Sejnach skarżył się na decyzję burmistrza Sejn, na mocy której Fundusz powinien zapłacić 35 tys. złotych (29 tys. litów) za nieruchomości i szkolny autobus, chociaż polskie szkoły i domy kultury są zwolnione od tego podatku. Fundusz Biskupa A. Baranauskasa utrzymuje dom Litewski w Sejnach i szkołę „Žiburis”. „To jest złośliwość władz miasta i oznaka nieprzychylności wobec mniejszości narodowej” – mówił na początku br. Jan Wydra, dodając, że przez pewien okres Litwini byli zwolnieni od podatku, jednak w ostatnich latach władze miasta żądały zapłacenia podatku. Samorząd tłumaczył się m.in. trudnościami finansowymi miasta.
„Ži¬bu¬ris”, gdzie uczy się ponad 100 dzieci z litewskich rodzin, zdaniem dyrektora tej placówki, Olgierda Wojciechowskiego, funkcjonuje tylko dlatego, że otrzymuje spore wsparcie ze strony litewskiego resortu edukacji. Szkoła została zbudowana za litewskie lity, a obecnie litewskie ministerstwo oświaty wspomaga ją. Otrzymała m.in. autobusy szkolne do dowozu uczniów, przybory szkolne, itp.
"Aušry" kłopoty
Z kłopotami boryka się zaś nie tylko litewska oświata, ale bywają nawet problemy z wydawnictwami litewskimi. Przypomnijmy, że na 2014 rok polskie Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji przyznało dla mniejszości litewskiej Polsce 749 tys. złotych, tj. nieco więcej niż w 2013 roku. Jednak tylko wydanie 24 numerów dwutygodnika "AUŠRA" pochłonie 268 000 złotych, a miesięcznika dla dzieci mniejszości litewskiej w Polsce - "AUŠRELĖ"- 20 tysięcy złotych. Szczególnie kosztowne, ze względu na niski nakład, są wydawnictwa. Na początku 2013 roku omal nie doszło do zawieszenia wydawania "Aušry". Niebezpieczeństwo zamknięcia czasopisma powstało po tym, jak polskie Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji zażądało od wydawcy - Stowarzyszenia Litwinów w Polsce - zwrotu 16 tys. złotych dotacji za 2011 rok. Nakład pisma wynosi 1000 egzemplarzy. „Aušra" ukazuje się od 1960 roku. Przez pierwsze lata wydawane było okazjonalnie, raz lub dwa razy w roku, potem kwartalnie, a następnie raz w miesiącu. Od 1993 roku "Aušra" jest dwutygodnikiem.
W 2014 roku mniejszość litewską w Polce wsparł m.in. Fundusz Wspierania Prasy, Radia i Telewizji Republiki Litewskiej. M.in. Stowarzyszenie Litwinów w Polsce otrzymało fundusze na 3 projekty: "Kształtowanie świadomości narodowej mieszkających w Polsce Litwinów", "Przeszłość i współczesność Litwinów Suwalszczyzny" i "Edukacja twórcza dzieci litewskich w Polsce” - łącznie 51 tys. litów. Z kolei Wydawnictwu "Aušra" z Puńska przyznano 29 600 litów.
Litwini w Polsce
8 tysięcy obywateli III RP zadeklarowało tę narodowość podczas spisu powszechnego w 2001 roku, tj. o 2 tysiące więcej niż przed 10 laty, ale w 2011 roku - po raz pierwszy - można było deklarować kilka narodowości, więc:
- 4,7 tysięcy zadeklarowało, że są tylko Litwinami (wobec 5,8 tys. 2001r.),
- 1 tysiąc, że czuje się na pierwszym miejscu Litwinami, a na drugim Polakami,
- 2 tysiące, że na pierwszym czują się Polakami, a na drugim – Litwinami (te dwie ostatnie możliwości wybrali pewnie ludzie z rodzin dwunarodowych).
W gminie Puńsk ponad 80 proc. ludności stanowi mniejszość litewską. Litwini mieszkają w naszym regionie nie tylko w Puńsku, czy Sejnach. Kilkaset litewskich rodzin żyje także w Suwałkach. Suwalski Oddział Stowarzyszenia Litwinów w Polsce, od ponad 20 lat, redaguje czasopisma „Suvalkietis”, zorganizowało celebrowanie w jednym z suwalskich kościołów mszy świętej w języku litewskim, prowadzi ożywioną działalność kulturalną, wystawia sztuki teatralne, pięknie śpiewa chór „Ančia”, itp. Kilkanaścioro dzieci uczy się, po obowiązkowych zajęciach, języka litewskiego.
Jeszcze przed ćwierczwieczem Litwinów w Polce było ok. 15 tysięcy. Obecne litewski obszar językowy w Polsce północno- wschodniej jest aż o 2/3 mniejszy niż przed II wojną światową.
Jan Wyganowski
