Aby nie było nieporozumień, od razu wyjaśniam, że nie chodzi o przyłączenie się naszej pięknej ziemi do obwodu kaliningradzkiego, a tylko o włączenie powiatu suwalskiego i miasta Suwałki do strefy małego ruchu granicznego z obwodem kaliningradzkim. Taką uchwałę przyjęła pod koniec lutego br. Rada Powiatu Suwalskiego. Zdaniem radych, ożywiłoby to ruch turystyczny, co dałoby dodatkowe źródło dochodu mieszkańcom powiatu. Wszak są tu piękne tereny rekreacyjne. Liczne gospodarstwa agroturystyczne, Centrum Sportów Zimowych w Szelmencie.
Przypomnijmy, że nieco wcześniej, bo pod koniec stycznia br., władze Ełku, który znalazł się poza granicami przygranicznej strefy lokalnego ruchu bezwizowego z obwodem kaliningradzkim, zwróciły się do polskiego rządu z wnioskiem o rozszerzenie zasięgu o Ełk i przyległe rejony. 29 stycznia br., Rada Miasta, na wniosek prezydenta Ełku, Tomasza Andrukiewicza. wystąpiła do premiera o rozszerzenie strefy małego ruchu granicznego o miasto Ełk, powiat ełcki i południowe powiaty województwa warmińsko – mazurskiego. Zdaniem samorządu, powiat ełcki został pozbawiony szansy aktywnego kontynuowania działań z zakresu współpracy z instytucjami i przedsiębiorcami z obwodu kaliningradzkiego (m.in. miastem Oziersk, Gusiev), z którymi utrzymuje kontakty i realizuje wspólne przedsięwzięcia współfinansowane przez UE oraz pogłębiania więzi i kontaktów transgranicznych. Samorządowcy widzą szanse rozwoju Ełku i okolic we współpracy z obwodem.
Porozumienie między Rosją i Polską o przygranicznym ruchu bezwizowym działa od czerwca 2012 roku. Obejmuje ono cały obwód kaliningradzki i przygraniczne rejony Polski, znajdujące się nie dalej niż 30 km od granicy. Ełk znajduje się w odległości 34 km. Władze miasta liczą, że napływ Rosjan z sąsiedniego obwodu kaliningradzkiego da impuls do rozwoju przedsiębiorczości.
Suwałki zaspały
Z dobrodziejstwa umowy międzyrządowej zawartej między III RP a Federacją Rosyjską nie mogą skorzystać także mieszkańcy Suwalszczyzny, i nikt – do niedawna - o to nawet specjalnie się nie starał. Rosjanie też nie mogą przyjechać bez wiz na Suwalszczyznę, I tak, np. mieszkańcy wsi Borawskie, graniczącej z Bakałarzewem, mogą jechać do obwodu bez wiz, ale już ludzie z gminy Bakałarzewo takich uprawnień nie mają, podobnie, jak Suwałk, czy graniczącej z obwodem gminy Wiżajny.
Rada Powiatu suwalskiego zwraca uwagę, że jej wniosek jest zgodny z unijnym prawem, które mówi, iż „strefa przygraniczna”, to teren, który nie sięga dalej niż 30 kilometrów od granicy. W myśl powyższej definicji, co najmniej kilka gmin powiatu suwalskiego swoim położeniem geograficznym mieści się w strefie przygranicznej. A takie np. Bolcie leżą na samym trójstyku granic Polski, Litwy, Rosji. Przypomnijmy, że zgodnie z unijnym prawem tak strefa może być rozciągnięta do 50 km, dlatego też korzysta z niej duża część polskiego Pomorza, z Gdańskiem włącznie, ale mieszkańcy gminy Wiżajny, graniczącej z obwodem już nie. Rosjanie też nie mogą bezproblemowo do nas przyjeżdżać.
Niestety czas polityczny nie jest dobry, by szybko uzyskać zgodę Brukseli. Już po podjęciu uchwały przez Radę Powiatu, Bruksela zamroziła rozmowy z Rosją, m.in. na temat wiz, a pewnie i stosunki dyplomatyczne UE – Rosja ulegną niebawem dalszemu pogorszeniu. Niedawno prezydent Suwałk Czesław Renkiewicz liczył na pomoc nowych europarlamentarzystów (wybory w maju). W czasach, gdy poseł SLD wzywa publicznie do nakładania ceł na rosyjskie towary (np. na nawozy mineralne), a nad naszymi głowami latają już amerykańskie F-16, by patrolować granicę unijno – kaliningradzką, trudno o decyzje w sprawie ułatwienia życia mieszkańcom pogranicza po obu stronach granicy.
Bolć otwieranie
Nie ulega wątpliwości, że dużą atrakcją turystyczną, nie tylko dla Polaków, Rosjan, ale i turystów z zachodniej Europy, mógłby być trójstyk granic w Bolciach. Mówi się o tym od lat co najmniej 20.
W Polsce jest sześć trójstyków granic. Dwa z nich znajdują się w naszym regionie. Jesteśmy jedynym województwem w Polsce, które może się pochwalić faktem, że graniczy z trzema państwami.
Trzy granice zbiegają się w Bolcach k.Wiżajn. (Polski, Litwy i Rosji, a konkretnie obwodu kaliningradzkiego). Wytyczno ją aż w 1422 roku, gdy w Mielnie zawarto traktat między Królestwem Polski i Litwy, a państwem Krzyżackim. Jest to ponoć najtrwalsza granica w Europie.
Bolcie, ze względu na swe położenie (nie zawsze granicę tak strzeżono, jak po II wojnie światowej) były bardzo prężną miejscowością. Przed II wojną światową były aż trzy gospody. Jedną miał Żyd, drugą Niemiec. Ubrania szyło trzech krawców, a buty naprawiało dwóch szewców. Była szkoła, sklep, kuźnia. Zgodnie między sobą żyli Polacy, Litwini, Żydzi, Niemcy. W XXI ostało się już tylko 12 gospodarzy, a o znamienitej przeszłości świadczą tylko kamienie i krzaki na miejscu kuźni, gospody…
Czy to pograniczne znów odżyje, pokażą najbliższe lata. W każdym bądź razie jeden z wierzących władzy mieszkańców postawił już, bodaj w 1999 roku, niewielki zajazd i wciąż czeka na turystów. Po wejściu Polski i Litwy do układu z Schengen i odkrzaczeniu przygranicznych zarośli, ruch rzeczywiście się zwiększył. Kilkaset osób świętowało tu w grudniu 2007 roku zniesienie kontroli granicznych w miejscowości licząc, że gdy jeszcze litewskie i polskie samorządy zbudują jakąś niewielką infrastrukturą turystyczną, pewnie gości przybędzie.
Skarb Państwa przekazał w 2010 roku starostwu powiatowemu w Suwałkach siedem hektarów wykupionych przed laty gruntów we wsi Bolcie, znajdującej się na trójstyku granic. Miało tu powstać po koniec lat 90-tych ub. stulecia przejście graniczne Litwą, a w przyszłości także z Rosją (obwód kaliningradzki). Położenie miejscowości rzeczywiście było atrakcyjne z punktu widzenia turystycznego. Porozumienie z Litwinami w tej sprawie podpisał w 1997 roku ówczesny premier Włodzimierz Cimoszewicz. Kika miesięcy później, w Augustowie, pod patronatem premiera Cimoszewicza, podpisywano akt powołania do życia EURIORFEGIONU NIEMEN. Tworzyły go przygraniczne władze samorządowe i rządowe Polski, Litwy, Białorusi i obwodu kaliningradzkiego. Uruchomienie w Bolciach przejścia granicznego do trzech państw, było jednym z zamierzeń.
Niestety, do jego realizacji nigdy nie doszło. Następcy Cimoszewicza nie podjęli tematu. Gdy, po objęciu kierownictwa rządu przez Jerzego Buzka, przyjechał do Warszawy ówczesny premier Litwy Andrus Kubilus, usłyszał, że Polska nie jest zainteresowana otwieraniem nowych przejść z Litwą. Była natomiast tak zainteresowana strzeżeniem pogranicza, że odebrała nawet gminie Puńsk piękny, zbudowany siłami społecznymi Ośrodek Zdrowia, by umieścić tam Straż Graniczną! Protestom nie było końca. W suwalskim Urzędzie Wojewódzkim też był problem z odnalezieniem dokumentów związanych z przejściem w Bolciach. Gdy wreszcie problem dokumentów rozwiązano, a w Warszawie zmienił się rząd, wykupiono od rolnika pole, zaplanowano budowę przejścia przynamniej z Litwą. Na siedmiu ha ugorów miała powstać niewielka infrastruktura turystyczna dla tych, co to zechcą odwiedzić oba kraje.
Szybciej jednak Polska i Litwa weszły do strefy Schengen, niż zbudowano przejście. Prób otwarcia przejścia do obwodu kaliningradzkiego już nie podejmowano.
„Cywilizowanie” trójstyku
Starostwo suwalskie, wraz z litewskimi samorządami złożyło za to w 2010 roku wniosek do komitetu sterującego polsko-litewsko-kaliningradzkiego programu współpracy przygranicznej o odpowiednie fundusze na małą infrastrukturę. Ustawiono m.in. obelisk, zaznaczający trójstyk. W bieżącym roku realizowany będzie II etap zagospodarowania terenu za unijne pieniądze. Za ponad 750 tysięcy złotych Starostwo Powiatowe w Suwałkach zbuduje parking dla autokarów i samochodów, sanitariaty oraz ścieżkę poznawczą prowadząca do trójstyku granic. Będą też tablice informujące o atrakcjach na Suwalszczyźnie oraz w gminie Wisztyniec na Litwie. Przydałyby się informacje o terenach w obwodzie, ale po co, skoro nie wiadomo, kiedy i czy w ogóle będzie tu przejście graniczne.
Dla europejskiego turysty byłaby to nie lada okazja: zjeść śniadanie w zajeździe w Bolcach, obiad w litewskich Vartelai, a na kolację udać się do Prus Wschodnich, inaczej na Małą Litwę, czyli do obwodu kaliningradzkiego np. do Gusiewa, czyli Gumbina. Ten kawałek Europy należał bowiem przez wieki do różnych państw i władców, ale granica w Bolcach jest najtrwalszą w Europie..
Na razie liczni turyści odwiedzający Bolcie, opisują to miejsce m.in. tak: „Żadnego trójstyku jeszcze nie widziałam. Z tym większą więc ciekawością wyruszyliśmy z Wiżajn drogą nr 651 w stronę Żytkiejm, wsi leżącej tuż przy granicy z Obwodem Kaliningradzkim. Dojeżdżając do wsi Bolcie zauważyliśmy przy drodze drewniany kiosk z napisem „Trójstyk granic”. Urzęduje w nim młody człowiek pobierający po 2 złote od osoby za wstęp na ścieżkę wiodącą do granicy. Cóż, droga do niej znajduje się na terenie prywatnym, więc jego właściciel zarabia na atrakcji turystycznej. Po krótkim spacerze jesteśmy na miejscu. Wśród łąkowej roślinności wyłania się okrągły, dwumetrowy obelisk z różowego, wypolerowanego granitu, ustawiony na wybrukowanym kole. Czerwone linie pokazują na nim przebieg granic, a złote napisy i herby państw umieszczone na obelisku zaznaczają jego strony należące do Rzeczypospolitej Polskiej, Litewskiej Republiki i Federacji Rosyjskiej. Z dużą frajdą okrążamy go kilkakrotnie, przechodząc z jednego państwa do drugiego.
Za obeliskiem widać ślad wyciętego niegdyś pasa granicznego. Terytorium Litwy oznaczone jest tylko żółtą tabliczką, rosyjskie odgradza zielona siatka z niewielką furtką. Chyba zamkniętą, ale nie próbowaliśmy się do niej zbliżać, bo tablica umieszczona niedaleko przez Straż Graniczną informuje o zakazie przekraczania granicy państwowej z Polski do Rosji i z Litwy do Rosji. Grozi to 500-złotowym mandatem. Żadnej straży wprawdzie nie widzieliśmy, ale kto wie, czy nie siedzi w krzakach?”.
Jan Wyganowski
Na fot: trójstyk przed laty i dziś
