Suwałki w minionym roku obchodziły 300-lecie nadania praw miejskich przez króla Augusta II Mocnego. Jak wyglądały początki terenów Suwalszczyzny? Najlepiej przedstawią to legendy i wierzenia, które przetrwały przekazywane z pokolenia na pokolenie na przestrzeni wieków.
O królu Władysławie i pochodzeniu nazwy Wigry
Władysław Jagiełło, wielki książę litewski poślubiwszy królową Jadwigę został władcą Polski równocześnie wprowadzając pogańską Litwę w progi grupy narodów chrześcijańskich. Po koronacji w Krakowie wrócił do Wilna, aby zaprowadzić tam nowe porządki. Wypełniwszy państwowe obowiązki wyruszył w drogę powrotną do nowej stolicy – Krakowa. Podróżując przez Puszczę Uhoł zapragnął wyruszyć na polowanie. Tropiąc zwierzynę królewscy towarzysze ujrzeli wyspę otoczoną wodami jeziora. Mimo trudów związanych z dostępem do nowoodkrytej wyspy kilku śmiałkom udało się do niej dotrzeć. Dostrzegli tam różnorodność fauny, która gromadziła się na wyspie w celu odnalezienia pożywienia i wypoczynku. Myśliwi poinformowawszy króla rozpoczęli wypłaszanie drapieżników poprzez bicie w kotły i użycie innych instrumentów. Jagiełło był pod wrażeniem widząc wiele żubrów, łosi, jeleni, turów i innych zwierząt, toteż po zakończeniu łowów wyprawiono ucztę. Łowcy opowiadali królowi o bujności tajemniczej wyspy oraz o odkryciu jakiego dokonali. Na najwyższym wzniesieniu dostrzegli chatę zamieszkaną przez dwóch starych, litewskich pustelników z którymi nie umieli się porozumieć. Zaintrygowany władca postanowił osobiście wyruszyć w tamtejsze rejony. Ujrzawszy pustelników pozdrowił ich serdecznie chwaląc za wielką odwagę i oferując pomoc, w wypadku, gdyby chcieli opuścić swoją odludną chatę. Mężczyźni jednak odpowiedzieli, że bardziej lękają się złych ludzi, niżli dzikich zwierząt. Drugi z pustelników dodał, iż cała ziemia, na której mieszkają jest dla nich matką i kościołem, a Bóg czuwa nad nimi swoją opatrznością. Król pochwalił ich za mądrość radząc, aby zebrali więcej ludzi i założyli w tym miejscu kościół z klasztorem.
Z Puszczy Uhoł Władysław Jagiełło powrócił do Krakowa, zaś pustelnicy przypomnieli sobie, że podczas rozmowy monarcha często używał słowa wiraj, co po polsku ówcześnie oznaczało „mężowie”. Postanowili swojej wyspie nadać nazwę Wiry, którą później ludzie przekształcili na Wigry. Sama idea króla dotycząca stworzenia klasztoru w tamtejszych rejonach została zrealizowana trzy wieki później przez kamedułów wigierskich.
Niektórzy uważają, że nazwa Wigry wywodzi się od słowa „wygrać”, jakoby królowa Bona wygrawszy te okolice w karty nadała jej ów miano. Inni twierdzą, że nazwa pochodzi od litewskiego słowa wingas, oznaczające „wzgórze na półwyspie, przylądek”.
Samo jezioro traktowane jest jako pozostałości wielkiego morza, które sięgało od Bałtyku do Morza Czarnego. Argumentem za tą tezą są brzegi, całe podwodne wyspy zbudowane z muszli skorupiaków, które obecnie nie zamieszkują wyspy.
Opowieść o Czarnej Hańczy
Rok 1282 wielki książę litewski Trojden określił jako nieszczęśliwy wojennie. Napierany przez Mazurów wytrwale broniących swoich ziem zmuszony został do powrotu na północ. Zmęczeni doszli do terenów Puszczy Uholskiej, której tereny ożywiły pozostałych wojowników.
Gana cze! - zwrócił się do pozostałych rycerzy książę Trojden, co oznaczało dość tutaj. Wojownicy zawtórowali przywódcy, a razem z nim zdawał się powtórzyć to otaczający las. Pokrzepieni litewscy wojownicy stanowili większą przeszkodę walecznym Mazurom.
Oba wojska były wyczerpane poprzednimi starciami. Po zwołanej naradzie zarządzono odwrót. Mazurscy wojownicy wracając powtarzali słowa Trojdena z lękiem w sercu i czcią zarazem. Tamtejsi osadnicy utrwalali przez wieki słowa Gana cze, hana cze, hancze nie rozumiejąc znaczenia tych słów. To właśnie z bojowego zawołania Trojdena powstała nazwa rzeki. Przydomek zdobyła dzięki jednemu z mazurskich chłopów, który wpatrując się w nią dostrzegł, że różni się od innych pobliskich rzek przybierając ciemny kolor. Mimo tego, że słonecznych dniach można było dostrzec jej dno, Hańcza wciąż płynęła czarnym pasmem.
Powstanie Suwałk
Dawno temu garstka nikomu nieznanych ludzi przedzierała się przez Puszczę Sudowską. Znużeni wędrówką dotarli do Czarnej Hańczy, gdzie postanowili osiedlić się po uprzednim zbadaniu terenu. Z czasem zaczęli tworzyć pierwsze prymitywne domki na kształt szałasów. Właśnie od pierwszych włóczęgów powstała również nazwa miasta. Litewskie słowo wędrowcy - suwiłkaj przekształcono w Suwałki.
Kilka wieków później, gdy na wyspie wigierskiej osiedlili się i wzbogacili kameduli, postanowili założyć niedaleko miasto, a wybrali do tego niewielką wieś Suwałki. Prace nad tym rozpoczęli od uzyskania zgody króla Augusta II Mocnego w 1710 na organizowanie jarmarków i targów. W 1715 kameduli ogłosili Suwałki miastem, co 5 lat później, dokładnie 3 marca 1720, przywilejem królewskim potwierdził ówczesny władca.
Oprac. Karolina Kondratowicz
Źródło: J. Kopciała Legendy podania i baśnie Suwalszczyzny, Suwałki 1997
