Za najpiękniejsze grodzisko Litwy uznano zespół grodzisk w Kiernowie - poinformowała litewska służba terytoriów chronionych.
Wybory najpiękniejszego grodziska, czyli pozostałości po grodzie albo osadzie obronnej w postaci kolistego lub wielobocznego wzniesienia, trwały dwa miesiące. Zespół grodzisk w Kiernowie zebrał 1000 głosów.
Kiernów to jedno z najlepiej zbadanych średniowiecznych osiedli Litwy. Od 2004 roku znajduje się na liście dziedzictwa światowego UNESCO.
Na drugim miejscu znalazło się grodzisko Šatrija, a na trzecim- grodzisko Merecz, znajdujące się obok miasteczka Merecz, w Dzukijskim Parku Narodowym.
W tym roku na całej Litwie jest obchodzony rok grodzisk. W kraju jest ich około 900.
Liczne grodziska pojaćwieskie znajdują się także w naszym regionie.
Najokazalszymi śladami osadnictwa jaćwieskiego, rozwijającego się na Suwalszczyźnie w II-XIII w. są grodziska, zlokalizowane zazwyczaj na wzgórzach w otoczeniu jezior, rzek lub obszarów podmokłych. Na wzgórzach tych, zwanych też Górami Zamkowymi, lub z litewska pilakalniami (od litewskiego pile - zamek i kalnas - góra), stały niegdyś drewniane grody, zamki lub strażnice obronne z dość szczupłą załogą, natomiast w okresach zagrożeń chroniła się tam cała ludność z okolicznych osad.
Grodziska mają na ogół kształt pagórków o stromych stokach i spłaszczonym wierzchołku, który zajmuje majdan, najczęściej owalnego kształtu. W licznych przypadkach widoczne są także dawne umocnienia obronne lub ich fragmenty, jak np. umocnione kamieniami wały czy fosy.
Grodziska są tym ciekawszymi dla krajoznawców obiektami, że zazwyczaj stanowią one świetne punkty widokowe, a poza tym często wiążą się z nimi ciekawe legendy i opowieści.
W niektórych przypadkach na miejscu dawnych grodzisk rozwinęły się później większe miejscowości, jak np. Wiżajny - w miejscu dawnego grodziska stoi obecnie kościół; w miejscu dawnego grodziska stoi także klasztor w Wigrach.
Na terenie Sudowii znanych jest ponad 50 grodzisk (gór zamkowych), które dotychczas są mało zbadane. Grodziska jaćwieskie znajdują się także m.in. w Malanówce kolo Ełku, w Mieruniszkach (Piaskowa Góra”, gm. Filipów, dawniej Mierunisken, Merunen, Odojach, niem. Odoyen, gm. Orzysz, Skomacku Wielkim, gm. Stare Juchy, Skomętnie, niem. Skomanten, gm. Kalinowo. W lesie, nad Jeziorem Skomętno znajdują się dwa grodziska, przypuszczalnie związane z wodzem jaćwieskim Skomandem. Pierwszy obiekt jest położony na wschód od jeziora, między dwoma leśnymi strumieniami. Drugi znajduje się przy południowo-wschodnim brzegu, w odległości 3 km od Pisanicy.
W Szwajcarii koło Suwałk znaleziono wiele przedmiotów datowanych na II-III w: narzędzia z kości, gliniane formy odlewnicze do metalu, monety rzymskie, ceramikę. Na cmentarzysku odnaleziono też szkielet około 55-letniego mężczyzny z dużą ilością ozdób. Przy boku zmarłego był miecz w drewnianej pochwie, skórzany pas z ozdobami z brązu, srebra i złota, figurki zwierząt, dwa ostrza do oszczepów i inne przedmioty.
W odległości 6 km od Sejn znajduje się otoczona trzema jeziorami Pilakalnie w Klejwach. Jej północne zbocze zostało przystosowane do celów obronnych. Wzgórze – położone w dogodnym i trudno dostępnym miejscu – jest doskonałe ze względów strategicznych.
Tereny jaćwieskie w pierwszych wiekach naszej ery sięgały: na wschodzie do bagien Prypeci, na południu do rzeki Narew, a na zachodzie – do Wielkich Jezior Mazurskich. Najwięcej szczątków jaćwieskiej kultury materialnej znaleziono na Suwalszczyźnie, w miejscowościach Szurpiły, Szwajcaria, Prudziszki, Jegliniec.
Grodzisko w Jeglińcu
Na górze zamkowej w Jeglińcu (27 kilometrów od Suwałk i około 500 m od granicy polsko - litewskiej) znaleziono ślady osady jaćwieskiej z XI-XIII w. Grodzisko przed laty badali polscy archeolodzy. Zgromadzili oni sporo materiałów o życiu i walkach Jaćwingów, znaleźli przedmioty ceramiczne i z kości, a także bogatą kolekcję biżuterii.
To pozostałość potężnego grodu jednego z plemion wczesnośredniowiecznej Jaćwieży. Usypane zostało w najwyższym punkcie wzgórza moreny czołowej. Umocnione jest wysokimi i stromymi wałami, na kształt ściętego stożka. W rzucie poziomym jest owalne. Wymiary u podstawy wynoszą 60 x 100 m. Od strony zachodniej stoki grodziska opadają stromo do dna parowu, który przebiega z południa ku północy przechodząc w obu kierunkach w podmokłe doliny. Od strony północnej do podnóża grodziska dochodzi podłużna grobla o długości ok.100m. Potężny gród w Jeglińcu, po ostatecznym podboju Jaćwieży przez Zakon Krzyżacki, pogrążył się na wieki w mrokach historii.
Dopiero w 1784 r. przypomniał o jego istnieniu proboszcz puński ks. Antoni Tomasz Ławrynowicz, a 1859- Aleksander Połujański pisał o nim w książce "Wędrówki po guberni augustowskiej w celu naukowym odbyte". Ale czas powstania grodu i jego pierwotny wygląd nadal owiane były mgłą tajemnicy. W 1984 r. pracownicy działu archeologii Bałtów Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie rozpoczęli tam badania, dzięki którym możliwa stała się rekonstrukcja charakteru i wyglądu warowni w różnych okresach jej funkcjonowania.
Najbardziej znanym i najpiękniejszym grodziskiem na Suwalszczyźnie jest Góra Zamkowa nad jeziorem Szurpiły ze związaną z nią legendą o pięknej Jegli i bogu węży Żaltisie.
Izba pamięci jaćwieskiej w Szurpiłach
Większość grodzisk i śladów pojaćwiesmich jest zapomnianych, nieeksponowanych, niezagospodarowywanych turystycznie. Jednym z nielicznych pozytywnych wyjątków jest gmina Jeleniewo. W 2014 roku, z inicjatywy Urzędu Gminy Jeleniewo, powstała Izba Pamięci Jaćwieskiej. Samorząd pozyskał środki finansowe z Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rybackiego z Programu Operacyjnego Ryby 2007-2013. Izba Pamięci Jaćwieskiej powstała przy współpracy z Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie.
W izbie znajdują się następujące atrakcje:
Makieta w szklanej podłodze przedstawiająca fragment Góry Zamkowej z otaczającymi ją jeziorami (ze sceną ataku Rusinów na grodzisko Jaćwingów); kopie i repliki zabytków, które zostały odkryte przez archeologów w okolicach Góry Zamkowej koło Szurpił - zostały one umieszczone w gablotach wnękowych oraz w dwóch gablotach wolnostojących z wizerunkami wojownika jaćwieskiego i kobiety - jaćwieżki.
Do najciekawszych zabytków należą ozdoby jaćwieskie, np. naszyjnik typu totenkrone; broń, np. topór, grociki; czy też zabytki z XII – XIII w. pochodzące z cmentarzyska na „Mosiężysku”
Są też tablice szklane podświetlane z historią m.in. badań archeologicznych w Szurpiłach, historią Jaćwieży oraz mapa szklana podświetlana z podziałem plemiennym Prus w XIII w.;
dwa dekoracyjne słupki ze szkła fusingowego, podświetlane z odciskami z wykopalisk archeologicznych;
W ramach prezentacji można również obejrzeć animację przedstawiającą wygląd Góry Zamkowej w czasach jaćwieskich oraz film o legendzie Góry Zamkowej. Izba Pamięci Jaćwieskiej została zaaranżowana we współczesnym charakterze. Wizyta w Izbie Pamięci Jaćwieskiej ma uruchomić wyobraźnię przed obowiązkowymi odwiedzinami dawnego grodziska jaćwieskiego na Górze Zamkowej.
Trasa turystyczna na Górę Zamkową
Od izby prowadzi również trasa turystyczna na Górę Zamkową. W okolicach Góry Zamkowej znajduje się jeden z najcenniejszych i największych obiektów archeologicznych w północno-wschodniej Polsce.
Trasa turystyczna nazwana „Tropem Sziurpy” o długości 3,2 km w jedną stronę, od wsi Szurpiły w kierunku Góry Zamkowej (Trasa rozpoczyna się od parkingu w Szurpiłach zlokalizowanego 350 m od Izby Pamięci Jaćwieskiej). Trasa jest uzupełnieniem do istniejącej ścieżki poznawczej „Na Górę Zamkową” oraz szlaku rowerowego. Na trasie znajduje się parking o nawierzchni żwirowej (przy skrzyżowaniu dróg - na Wodziłki i na Targowisko). Trasę opisuje osiem tablic informacyjno-turystycznych mających na celu przybliżenie niepowtarzalnej historii tego miejsca, jak i ludu zamieszkującego Suwalszczyznę we wczesnym średniowieczu. Każda z tablic przedstawia historię związaną z Jaćwieżą, Szurpiłami (polska i angielska wersja językowa) i oznaczona jest drewnianym symbolem. Do każdej z tablic przymocowany jest także rzeźbiony wojownik jaćwieski. Wejście na Górę Zamkową zlokalizowane jest za przekopem łączącym jezioru Kluczysko z jeziorem Szurpiły i odbywa się schodami kamiennymi (pierwszy fragment trasy), a następnie schodami drewnianymi.
WYG
Źródła: zw.lt; punskas.pl; starostwo powiatowe w Suwałkach; szypliszki.pl; jeleniewo.i-gmina.pl
Na fot. góra zamkowa w Kiernowie. Fot. arch
