W miniony piątek w Suwałkach odbyła się uroczystość odsłonięcia Kamienia Pamięci przedwojennych mieszkańców Suwałk pochodzenia żydowskiego.
Pomnik znajduje się przy ul. Noniewicza na wysokości bloku nr 1 Osiedla II. Na kamiennej płaszczyźnie widnieje po polsku i po hebrajsku napis:
PamiÄ™ci okoÅ‚o 5 500 przedwojennych żydowskich mieszkaÅ„ców SuwaÅ‚k zamordowanych w czasie II wojny Å›wiatowej w wyniku eksterminacyjnej polityki okupanta niemieckiego. W tym miejscu znajdowaÅ‚a siÄ™ synagoga zdewastowana przez Niemców.
O postawienie takiego kamienia od 2011 roku zabiegał Adam Aptowicz z Towarzystwa Przyjaźni Izrael-Polska.
- Gmina Å»ydowska zostaÅ‚a zaÅ‚ożona w SuwaÅ‚kach w 1821 roku. Å»ydzi stanowili nawet 1/3 wszystkich mieszkaÅ„ców. Zajmowali siÄ™ gÅ‚ównie handlem, prowadzili mÅ‚yny, gorzelnie i gospody. Trudno byÅ‚o okreÅ›lić, jaka liczba mieszkaÅ„ców pochodzenia żydowskiego ma zostać wymieniona na tablicy. W szacowaniu pomogÅ‚o Muzeum OkrÄ™gowe oraz Archiwum PaÅ„stwowej – mówiÅ‚ podczas uroczystoÅ›ci CzesÅ‚aw Renkiewicz, prezydent SuwaÅ‚k.
Podczas drugiej wojny światowej suwalscy Żydzi wymordowani. Przy ul. Noniewicza, w miejscu posadowienia pomnika znajdowała się Wielka Synagoga.
- PamiÄ™tam, jak takÄ… zimowÄ… porÄ… Niemcy ich tam wszystkich zegnali – wspomina Janina Szpakowska.
- Dali im piÄ™tnaÅ›cie minut na wyniesienie z domu najpotrzebniejszych rzeczy. CaÅ‚e rodziny: mężczyzn, kobiety, maÅ‚e dzieci, z kapotami, toboÅ‚ami zgromadziÅ‚y siÄ™ w tej bożnicy. Tam byÅ‚o bardzo zimno. Lament byÅ‚o sÅ‚ychać z daleka. Potem podjechaÅ‚y wozy – ciężarówki z czarnymi budami i kazano im wszystkim wsiadać. Krzyczeli pÅ‚akali. Niemcy zabrali ich nie wiadomo, dokÄ…d, albo zabili po drodze, albo wywieźli do obozów. Jak to ciekawskie dzieci, weszliÅ›my do tej synagogi. Wszystkie pierzyny byÅ‚y podarte, poprzecinane. Na pewno szukali w nich zaszytych kosztownoÅ›ci – opowiada.
Synagoga przy Noniewicza z czasem uległa zniszczeniu. W 1956 roku została zburzona.
- Te wydarzenia, to część historii miasta. Nie możemy o nich zapominać – podkreÅ›liÅ‚ prezydent SuwaÅ‚k.
W caÅ‚ej Polsce powstaÅ‚o ponad trzydzieÅ›ci podobnych pomników.
(just)