Pamięciownik w lipcu w Wiżajnach. Wystawa na bazie własnych zdjęć i opowieści

Centrum Archiwistyki Społecznej ogłosiło pod koniec ubiegłego roku otwarty nabór na partnerów lokalnych projektu, czyli organizacje lub instytucje, które od niedawna prowadzą – lub chcą prowadzić – archiwa społeczne w swoich miejscowościach.

Otrzymało aż 50 zgłoszeń z całej Polski. W pierwszej edycji projektu wybrano 5 z nich: latem 2025 „Pamięciownik” zagości w Brwinowie, Pszczynie, Wielopolu Skrzyńskim, Wiżajnach i Górze Kalwarii.

W pięciu miejscowościach powstaną wystawy o ich historii, stworzone na podstawie wspomnień i zdjęć przyniesionych przez mieszkańców i mieszkanki.

„Pamięciownik” to mobilny pawilon, który jeździ po Polsce, i w którym mieszkańcy i mieszkanki poszczególnych miejscowości samodzielnie tworzą wystawy – na bazie własnych zdjęć i opowieści. Jego ideą „Pamięciownika” jest pokazanie, że historie rodzinne, bliskie, prywatne są ważne i są częścią większej historii – sąsiedztwa, danej miejscowości czy regionu.

Wystawie powstającej w pawilonie w każdej miejscowości będzie towarzyszył bogaty program wydarzeń, przygotowany przez partnerów lokalnych we współpracy z Centrum Archiwistyki Społecznej. Będą to między innymi koncerty plenerowe, spacery z przewodnikiem, warsztaty dla mieszkańców czy pokazy filmów.

- Mamy nadzieję, że energia „Pamięciownika” zostanie w miejscowościach na dłużej, zainspiruje mieszkańców i mieszkanki do włączenia się we wspólne opowiadanie przeszłości swojej miejscowości. Każda z wystaw będzie inna, zakłada wielość perspektyw i wspomnień na temat podobnych wydarzeń; jednocześnie, dzięki temu wspólnemu działaniu, zacieśnią się więzy między ludźmi, dla których dana miejscowość stała się domem – informuje Centrum Archiwistyki Społecznej

Do Wiżajn „Pamięciownik” zawita w dniach 25–29 lipca 2025 roku, ale w Bibliotece Gminnej w Wiżajnach już trwają intensywne przygotowania.

Będzie to zwiedzanie i współtworzenie wystawy archiwalnych zdjęć z Wiżajn i okolic w mobilnym pawilonie, którego twórcą jest Centrum Archiwistyki Społecznej.

- Zanim to nastąpi mamy jeszcze sporo do zrobienia. Dlatego każda pomoc przy organizacji tego wydarzenia jest mile widziana. I wielu już nam pomaga, za co bardzo dziękujemy – informuje Biblioteka.

Pamięciownik w Wiżajnach realizuje Biblioteka Wiżajny. Partnerami są także Gmina Wiżajny, Świetlica Gminna w Wiżajnach, KGW Przy Trójstyku w Wiżajnach , Stowarzyszenie Wiżajny, Amatorska Grupa Teatralna My stela, Podlascy Archiwiści Społeczni oraz Centrum Rozwoju Tradycji i Przyszłości.

Wiżajny

Centrum Archiwistyki Społecznej tak opisuje Wiżajny i okolice:

Wiżajny, uznawane za polski biegun zimna, leżą na Suwalszczyźnie przy granicy polsko-litewskiej. W tej gminie, w pobliżu wsi Bolcie znajduje się tak zwany trójstyk granic polskiej, litewskiej i rosyjskiej.

Za to w pamięci mieszkańców to krajobraz z widniejącym na wzgórzu kościołem wśród drzew, do którego prowadzą długie schody, duża gospoda Turowianki, drewniany dom ludowy, w którym starsi pamiętają wyświetlane w kinie filmy i swoje pierwsze występy na scenie. To także górujący nad okolicą gmach szkoły podstawowej, wybudowany 100 lat temu, w którym dziś mieści się urząd gminy.

Wiżajny to spokojna, rolnicza gmina, za to z bogatą historią i wielokulturowym dziedzictwem. To także gratka dla miłośników krajoznawstwa: Wiżajny leżą na pagórkowatym przesmyku pomiędzy jeziorami Wiżajny i Wistuć, w pobliżu Gór Sudawskich oraz najwyższego wzniesienia na Suwalszczyźnie – Góry Rowelskiej (298 m. n.p.m.). Dzięki temu okolica zachęca do pieszych i rowerowych wycieczek.

Wielu miejsc, które zachowały się we wspomnieniach mieszkańców, już nie ma.

Nie ma kiosku ruchu przy rynku, w którym cierpliwa pani Swatowa pokazywała dzieciom przypinki ze szpilką i inne cuda, które w zachwycie oglądały. Nie ma starej kirchy stojącej w głębi obok rynku, do której dzieciaki biegały się bawić, wspinając się brawurowo po zniszczonych schodach. Nie ma drewnianych domów. Za to zostały ulice z odwiecznymi nazwami odbiegające od obu rynków: Sejneńska, Kalwaryjska, Wierzbołowska, Suwalska czy Wisztyniecka.

Bo Wiżajny to nie tylko piękno natury – to także opowieść o ludziach i kulturach, które przez wieki spotykały się w tym miejscu. Jego historię tworzą Polacy, Litwini, Żydzi, katolicy, ewangelicy; ich głosy nie milkną – słychać je w opowieściach przekazywanych z ust do ust, w starych fotografiach przechowywanych w rodzinnych albumach, w rękodziele, które wciąż powstaje w domowych pracowniach.

Program

A jak Wiżajny wyglądają dzisiaj? Pawilon „Pamięciownik” stanie się miejscem spotkania przeszłości i teraźniejszości, a zdjęcia i wspomnienia wypełnią przestrzeń wystawy.

„Pamięciownik” w Wiżajnach można odwiedzić w godz. 12.00–19.00.

Wydarzenia towarzyszące

wszystkie wydarzenia odbywają się przy pawilonie „Pamięciownik” w Parku Gminnym

25 lipca (piątek)

15.00–15.30
1.Spacer z historią

Zapraszamy na bliski spacer wśród zdjęć rozwieszonych w wiżajńskim Parku, rozmowy i wspomnienia. Archiwum Społeczne Gminy Wiżajny zaprezentuje najciekawsze, zgromadzone dotąd zbiory, a także zachęci do zbierania zdjęć i wspomnień w ramach „Pamięciownika” – dzięki temu archiwum społeczne wzbogaci się o nowe materiały.

15.30–16.00
2.Powitanie osób odwiedzających „Pamięciownik” i zaproszenie do współtworzenia wystawy

16.00–16.30
3.wręczenie nagród w konkursie literackim „Czym są dla mnie Wiżajny?”, który zachęca społeczność do zaciekawienia się lokalną historią i podjęcia działalności twórczej

16.30–17.30
4. „Darcie pierza” – widowisko teatralne

Opowieść o szykowaniu posagu pannie młodej i odtwarzanie dawnego obrzędu ludowego zaprezentowane zostaną przez Amatorską Grupę Teatralną „Mystela” ze Smolnik pod kierownictwem Justyny Borkowskiej.

Spektakl połączony będzie z krótkimi występami śpiewu zespołów ludowych Szuwarek i Jezioranek – działających przy Świetlicy Gminnej w Wiżajnach.

17.30
5.Swojski poczęstunek

26 lipca (sobota)

1.blok spotkań „Opowieści pogranicza”, godz. 15.00–18.30

15.00–15.30
2.Opowieść z dzieciństwa o historii rodziny i miejsca – opowiada Lech Nowikowski, urodzony w 1929 roku syn przedwojennego nauczyciela z Wiżajn, Władysława Nowikowskiego.

15.30–16.00
3.Opowieść zduna – opowiada Marek Dycz, emerytowany strażnik graniczny, obecnie zdun, czyli rzemieślnik zajmujący się budową i naprawą pieców kaflowych, pokojowych, kuchennych czy chlebowych, a także kominków; pasjonat tego zawodu. Obejrzymy też narzędzia i przykłady kafli.

16.15–16.30
4. Opowieść o motywacji do odkrywania historii rodziny – opowiada Doris Kaufhold z Niemiec – badaczka losów wiżajńskich ewangelików. Wydarzenie w języku niemieckim tłumaczone na język polski.

16.30–17.00
5. Mazur o Mazurach na Suwalszczyźnie. Historia i zwyczaje – opowiada Dawid Banach, proboszcz Parafii Ewangelickiej w Suwałkach, regionalista i działacz społeczny.

17.00–17.15
7.Żytkiejmy – architektura mojego miejsca – opowiada Konstanty Mazur, uczeń III Liceum Ogólnokształcącego w Suwałkach, miłośnik historii regionalnej i architektury Prus Wschodnich.

17.20–18.10
8.Historie (nie)oczywiste – rozmowa Aleksandry Domańskiej z Robertem Trabą.

Aleksandra Domańska to publicystka, autorka popularnej w Wiżajnach książki „Trójstyk. Gawędy o granicach”, miłośniczka regionu. Robert Traba – historyk, kulturoznawca, profesor nauk społecznych, autor książek historycznych.

18.15–18.30
9. Prezentacja wystawy o dawnych ewangelikach – będzie to druga (po ubiegłorocznej) wystawa wielkoformatowych zdjęć poświęconych ewangelikom. Umiejscowiona na ogrodzeniu, gdzie kiedyś stał mur okalający nieistniejący dziś kościół ewangelicki.

Autorami tej wystawy są Dawid Banach i Doris Kaufhold, którzy opowiedzą o niej osobom odwiedzającym „Pamięciownik”.

28 lipca (poniedziałek)

14.00–16.00
1.Warsztaty malowania starych fotografii na szkle

Warsztaty poprowadzi Alicja Wasilewska – twórczyni Rękodzielni Styk w Podwojponiach (przy okazji warsztatów będzie też stoisko rękodzieła z tej pracowni). Zachęcamy do przyniesienia własnych zdjęć z domowych zbiorów; na miejscu będą też dostępne zdjęcia do pracy warsztatowej.

Na warsztaty obowiązują zapisy na miejscu w Bibliotece bądź telefonicznie (limit miejsc: 20 osób).

16.00–17.00
2.Opowieść o Wiżajnach i regionie z okresu II wojny światowej

Spotkanie poprowadzi Krzysztof Dawid Kowalewski, popularyzator historii Suwalszczyzny z okresu II wojny światowej, twórca filmów dokumentalnych. Opowie m.in. o nagraniach relacji mieszkanek i mieszkańców naszego regionu.

29 lipca (wtorek)

1.Blok rozmów „Historia na głosy”, godz. 15.00–17.00

15.00–15.45
2.Tutejsze opowieści – Marcin Halicki i Piotr Brysacz porozmawiają o historii, kulturze i życiu Suwalszczyzny i pogranicza. Będzie też dostępne stoisko z książkami regionalnymi z Suwalszczyzny i Podlasia z Wydawnictwa Paśny Buriat.

Marcin Halicki – regionalista, autor książek o historii Suwalszczyzny, archiwista społeczny. Piotr Brysacz – wydawca, współzałożyciel Festiwalu literackiego „Patrząc na Wschód”.

15.45–17.00
3.spotkanie z podlaskimi archiwistami społecznymi – opowiedzą o archiwistyce społecznej w regionie, a także zaproszą mieszkańców i mieszkanki Wiżajn do podzielenia się własnymi historiami. W spotkaniu wezmą także udział przedstawiciele i przedstawicielki studenckiego koła naukowego „Pedagogika Pamięci” z Suwałk.

17.00–17.20
4.wręczenie podziękowań darczyńcom i darczynkom, którzy udostępnili swoje materiały do archiwum społecznego

18.00–18.45
5.koncert zespołu Byle Dalej

Byle Dalej to suwalski zespół muzyczny działający pod kierownictwem Janusza Murawskiego. Nazwa zespołu pochodzi od utworu Andrzeja Koryckiego „Byle dalej”. To właśnie w takiej stylistyce zespół najczęściej prezentuje się na scenie. W Wiżajnach zaprezentuje głównie klimatyczną poezję śpiewaną.

18.45
6. wspólny poczęstunek

Inne wydarzenia, które odbywają się w trakcie pobytu „Pamięciownika” w Wiżajnach:

plenerowa wystawa z okazji 200-lecia kościoła
ekspozycja przedmiotów codziennego użytku, starych bibelotów
ekspozycja książek związanych z historią regionu (ze zbiorów biblioteki)
kiermasz produktów lokalnych i rękodzieła ludowego

„Pamięciownik” w Wiżajnach realizują: Alicja Zajączkowska (kierowniczka Gminnej Biblioteki Publicznej w Wiżajnach), Klaudia Liszewska (bibliotekarka), Teresa Liszniewska (wolontariuszka), Izabela Koterba (wolontariuszka), Emilia Kondracka (wolontariuszka), Wioleta Jurgielewicz (wolontariuszka).

Partnerami są także Gmina Wiżajny, Świetlica Gminna w Wiżajnach, KGW Przy Trójstyku w Wiżajnach, Stowarzyszenie Wiżajny, Amatorska Grupa Teatralna My stela, Podlascy Archiwiści Społeczni oraz Stowarzyszenie Centrum Rozwoju Tradycji i Przyszłości.