Już w piątek, w święto Republiki Litwy, zmasowanych przyjazdów mających dzień wolny od pracy sąsiadów spodziewają się suwalscy handlowcy. Litwini dominować też będą na stokach w WOSiR Szelment. My zaś możemy pojechać do Puńska lub na Litwę na uroczystości i imprezy.
16 lutego 2018 roku przypada 100. rocznica proklamowania niepodległości Litwy. Odzyskała ją wraz z Polską po ponad stuletnim zaborze carskim. Okolicznościowe imprezy odbędą się nie tylko na Litwie, ale też na Sejneńszczyźnie, gdzie mieszka duża liczba etnicznej ludności litewskiej.
Trudne wybijanie się na niepodległość
Litwa utraciła niepodległość wraz z Polską, w wyniku rozbiorów, dokonanych przez Prusy, Austrię i Rosję. Natomiast od 1915 roku była okupowana przez Niemcy. Wybiła się ponownie na wolność dopiero po I wojnie światowej. Jeszcze w czasie trwania działań wojennych, w dniach 18-22 sierpnia 1917 roku, w Wilnie, zebrało się 222 delegatów z każdej części Litwy, którzy wybrali 20-osobową Radę Litewską (Lietuvos Taryba). To ona, 16 lutego 1918 roku, pod przewodnictwem Jonasa Basanavičiausa, ogłosiła Akt Niepodległości.
Akt ten nie oznaczał powstania państwa litewskiego, ale wyrażał wolę narodu litewskiego stworzenia takiego państwa. Pierwszy litewski rząd powstał dopiero jesienią 1918 r., po zakończeniu I wojny światowej.
Podpisy pod Aktem Niepodległości złożyli między innymi: Antanas Smetona, późniejszy prezydent Litwy, Augustinas Voldemaras, późniejszy premier Litwy, a także starszy brat pierwszego prezydenta RP Gabriela Narutowicza - Stanisław Narutowicz (1862-1932), adwokat, działacz społeczny, związany z litewskim ruchem narodowym.
Na czele nowych władz kraju stanął zaś Ananas Smetona. Niestety, oryginał dokumentu podpisanego 16 lutego 1918 roku zaginął i został odnaleziony dopiero w 2016 roku w Niemczech.
W listopadzie 2017 Litwa i Niemcy podpisały porozumienie, na mocy którego akt został wypożyczony ( nie oddany) Litwie na okres 5 lat. Uroczystość przekazania aktu odbyła się 17 stycznia br. Akt Niepodległości będzie eksponowany w Domu Sygnatariuszy w Wilnie w pokoju, w którym 16 lutego 1918 roku podpisało go 20 członków Rady Litwy z Jonasem Basanavičiusem na czele.
W dokumencie znalazł się także zapis zezwalający na jego ekspozycję w Kownie do 2022 roku, kiedy to drugie co do wielkości litewskie miasto będzie Europejską Stolicą Kultury.
Trzej bracia - trzy narodowości
Obie niepodległości podzieliły czasami nawet rodziny. Ot, chociażby bracia Narutowiczowie. Gabriel, uważający się za Polaka, został prezydentem II Rzeczpospolitej, a Stanisław, był jednym z sygnatariuszy Aktu Niepodległości Litwy. I życiorysy obu są tragiczne: Gabriel zginął w wyniku zamachu, dokonanego przez polskiego narodowca, a Stanisław sam sobie odebrał życie, nie widząc możliwości ułożenia polsko - litewskich stosunków państwowych.
Z kolei trzech, ze znanych w tamtych czasach braci Iwanowskich, było aż …trzech narodowości: jeden - profesor Wileńskiego Uniwersytetu, bojar Ivanauskas, uważał się za Litwina, drugi brat za Białorusina, a trzeci za Polaka.
Granica w stodole
Granicę państwową poprowadzono częstokroć przez część wsi, gospodarstw rolnych. Tak było m.in. w Dusznicy, Burakach. Przez jakiś czas rolnicy mogli uprawiać swoje pola, leżące po obu stronach granicy. Po drugiej wojnie światowej znikła i ta możliwość. Dopiero od niedawna, po wejściu obu krajów do układu z Schengen, mieszkańcy przygranicznych miejscowości mogą bez szkód przejść niewidoczną już granicę, by obejrzeć część pól swych dziadków, rodziców, krewnych. O zwrocie majątku nikt już prawie nie marzy. Niektórzy jednak rolnicy z Sejneńszczyzny dzierżawią przygraniczne pola po stronie litewskiej, które w dawnych czasach należały do ich przodków.
Odzyskanie Kłajpedy
Z kolei Kłajpeda powróciła do Litwy dopiero w 1923 roku.
Połączenie Kraju Kłajpedzkiego, nazywanego przez litewskich historyków Małą Litwą, z tzw. Wielką Litwą nastąpiło w wyniku Powstania Kłajpedzkiego zainspirowanego przez władze w Kownie. W powstaniu oprócz miejscowych mieszkańców Memellandu uczestniczyli w większości (około 70 proc.) przebrani za cywilów szaulisi, żołnierze oddziałów ochotniczych i regularnych wojsk litewskich oraz studenci litewskich uczelni.
Powstanie Kłajpedzkie „wybuchło” 9 stycznia 1923 roku. Trzy dni wcześniej w Šilutė powołany Naczelny Komitet Ratowania Małej Litwy (Vyriausiasis Mažosios Lietuvos gelbėjimo komitetas) oświadczał w ogłoszonym orędziu, że władzę w kraju przejmuje dyrektoriat z Erdmonasem Simonaitisem na czele. Dyrektoriat zwrócił się do Litwy o pomoc, która niezwłocznie nadeszła z Kowna. 10 stycznia do Kraju Kłajpedzkiego wkroczyły z Litwy oddziały uzbrojone, które w krótkim czasie przejęły kontrolę w kraju. Do większej, aczkolwiek bardzo krótkiej walki doszło jedynie 15 stycznia o Kłajpedę. W walce tej zginęło dwóch żołnierzy francuskich i jeden niemiecki po stronie broniących Kłajpedy oraz 12 litewskich „powstańców”. Zwłoki większości z nich zostały potajemnie wywiezione na Litwę. Francuzi również wywieźli zwłoki swoich żołnierzy, toteż w Kłajpedzie pochowano tylko trzech uczestników walki.
Po zajęciu kraju powołano na krótko władzę przejściową, która już 20 stycznia przekazała pełnomocnictwa Litwie. A już 24 stycznia 1923 roku Sejm litewski przyjął postanowienie o przyłączeniu Kraju Kłajpedzkiego do Litwy. Cała operacja wcześniej była uzgodniona kanałami dyplomatycznymi z władzami w Berlinie i Moskwie.
Litewska niepodległość nie trwała długo. Latem 1940 roku, podobnie jak i inne państwa nadbałtyckie, została wchłonięta przez Związek Radziecki. Po raz kolejny Litwa wybiła się na niepodległość w 1990 roku. Jedenastego marca 1990 roku Rada Najwyższa Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej przekształca się w Sejm Restytucyjny (Atkurimo Sejmas), który uchwalił ustawę o reaktywowaniu niepodległości Litwy.
Piątkowe uroczystości i imprezy
Zapłoną tego dnia znicze na grobach żołnierzy litewskich, spoczywających na cmentarzach w Berżnikach i Sejnach, we wszystkich szkołach z litewskim językiem nauczania odbędą się uroczyste apele.
W Puńsku
16 lutego ( piątek):
- 10.45 msza w miejscowym kościele,
- 11.30 – bicie dzwonów kościelnych oraz dzwoneczków przyniesionych przez miejscową ludność
- 11.35 przemarsz spod kościoła do starego cmentarza katolickiego (obok Domu Kultury Litewskiej). Przemarsz będzie barwny ( znaczna część uczestników ma iść w strojach ludowych) i uroczysty, z pieśnią na ustach.
- 11.45 – uroczyste poświęcenie i odsłonięcie drewnianej dzwonnicy poświęconej 100 - leciu odzyskania przez Litwę niepodległości. Stanęła na starym cmentarzu katolickim w Puńsku. Autorem jest znany w Puńsku i na Sejneńszczyźnie rzeźbiarz Zenon Knyza. Odsłonięcia dokonają najstarszy i najmłodszy mieszkaniec gminy urodzeni 16 lutego.
- 20.00 – zapalenie ognisk na wzgórzach wsi gminy Puńsk. ( w Puńsku na wzgórzu Jerzego Wołyńca).
17 lutego: ( sobota)
18.00 – koncert okolicznościowy w Domu Kultury Litewskiej w Puńsku
20.00 - po koncercie władze gminy zapraszają wszystkich chętnych do sali sportowej w szkole podstawowej na darmowy poczęstunek, muzykę, tańce i śpiewy.
W Sejnach
18 lutego br. (niedziela), godz.13.00 msza w sejneńskiej Bazylice
14.15 – otwarcie historycznej wystawy „Lietuviška menė” („Litewska Komnata”) w historycznych murach byłego Seminarium Duchownego w Sejnach. Będzie ona czynna przez kilka miesięcy.
15.00 – uroczystości w Domu Litewskim w Sejnach, ul. Wileńska 9
Organizatorzy: konsulat RL w Sejnach, Fundacja biskupa A.Baranuskasa „Dom Litewski" w Sejnach / "Lietuvių namai")
W Suwałkach - tamtejsi Litwini organizują uroczystości 16 lutego. Będzie msza, spotkanie w klubie litewskim.
Obchody na Litwie: dzwony, ogniska, koncerty, dyspensa biskupów
Obchody setnej rocznicy odzyskania niepodległości Litwy Wilno rozpoczęły już 8 lutego br. Na skwerze między Wilią i ul. T. Kosciuškos uroczyste odsłonięcie pomnika braci Jonasa i Petrasa Vileišisów, zasłużonych dla litewskiego odrodzenia narodowego.
Od 9 lutego do 11 marca kolorami litewskiej flagi będą oświetlone wybrane pałace, budynki i mosty Wilna. Mosty Biały, Zielony i Mendoga w kolorach żółtym, zielonym i czerwonym utworzą widoczną z góry litewską trójkolorową.
W dniach 9–18 lutego wileńska starówka przeniesie się także w czasie do roku 1918. Restauracje, bary, kawiarnie, hotele oraz inne miejsca publiczne przypomną swoje stare lub wzorowane na starych reklamy i szyldy, ich wnętrza wypełni muzyka z dawnych lat, a w menu znajdą się potrawy i dania z tamtych czasów. Specjalne menu – dania tradycyjnej litewskiej kuchni przygotowane wyłącznie z litewskich produktów – będą serwowały kawiarnie i restauracje. Niektóre dania zostały wydobyte z zapomnienia, takie jak na przykład niegdyś bardzo popularny rosół z suszonych grzybów, krem z dyni czy wołowina z buraczkami i chlebem.
Wszystkie takie punkty będzie można znaleźć z pomocą interaktywnej mapy dostępnej na stronie internetowej www.vilnius1918.lt.
W rocznicowy weekend (15–17 lutego) będzie można także wziąć udział w bezpłatnych wycieczkach szlakiem odrodzenia litewskiej państwowości. Przez cały luty w wileńskim Ratuszu dla odwiedzających dostępna będzie natomiast okolicznościowa wystawa pt. „Litewska reklama międzywojenna”.
Najwięcej atrakcji na mieszkańców i gości Wilna czekać będzie oczywiście 16 lutego
Uroczystości jubileuszowe rozpoczną się z samego rana. Zgodnie z przyjętym już zwyczajem, o godz. 8.30 przywódcy Litwy oddadzą hołd osobom, które stały u źródeł niepodległości, składając wieńce na Cmentarzu na Rossie na grobie ojca litewskiej niepodległości – Jonasa Basanavičiusa.
O godz. 10 ulicami miasta przejdzie pochód „Szlakiem państwa litewskiego”. W południe na placu Daukantasa przed Pałacem Prezydenckim odbędzie się ceremonia wciągnięcia na maszt flag Litwy, Łotwy i Estonii, a prezydent Dalia Grybauskaitė wygłosi przemówienie.
Specjalnym akcentem 16 lutego będzie projekt Gloria dla Litwy, podczas którego o 12.30 w całej Litwie będą rozbrzmiewały dzwony, w Wilnie zostanie zademonstrowany specjalny utwór muzyczny z udziałem stu dzwonów z najważniejszych kościołów Litwy.
Kościół Katolicki Litwy też postanowił włączyć się w tegoroczne obchody stulecia niepodległości państwa i tę ważną rocznicę uczcić dzwonem dzwonów kościelnych. „Świętując jubileusz stulecia Republiki Litewskiej 16 lutego 2018 roku o godz. 12.30 uroczyście odezwą się Dzwony kościołów parafialnych w miastach i centrach. Kościół katolicki sporo się przyczynił do odrodzenia naszego państwa, a w czasie okupacji sowieckiej zachęcał i wspierał dążenie narodu do wolności” – czytamy w komunikacie sekretariatu Litewskiej Konferencji Episkopatu.
Dzwony zabrzmią nieprzypadkowo właśnie o godz. 12.30. Właśnie o tej porze 16 lutego 1918 r. podpisany został Akt Niepodległości Litwy.
O godz. 13.00 w katedrze wileńskiej odprawiona zostanie msza święta, a równocześnie na placu Ratuszowym z inicjatywy Polskiego Zespołu Artystycznego Pieśni i Tańca „Wilia” i Gimnazjum im. Adama Mickiewicza sto par zatańczy poloneza.
O godz. 14.30 planowana jest uroczystość przed Domem Sygnatariuszy przy ul. Pilies 26, w którym 16 lutego 1918 r. podpisany został Akt Niepodległości.
Późnym popołudniem, ok. godz. 17 wzdłuż alei Giedymina zostanie zapalonych sto ognisk. O 18.00 w Narodowym Teatrze Opery i Baletu odbędzie się uroczysty koncert dla zaproszonych gości „Gloria Lietuvai”, natomiast godzinę później na placu Katedralnym – koncert dla wszystkich chętnych – „Dainuoju Lietuvai” (Śpiewam dla Litwy). W tym dniu na placu Katedralnym stanie także interaktywna instalacja „Dzwon Stulecia”, która potrwa do 11 marca.
Jan Wyganowski
Źródła: prezidentaslt; urm.lt; Ambasada RL w USA; vilnius.lt; madeinvilnius.lt; wilnoteka.lt; zw.lt; mapijoziai.lt; punskas.lt; DKL w Puńsku;15min.lt;: konsulat RL w Sejnach, Fundacja biskupa A.Baranuskasa „Dom Litewski" w Sejnach / "Lietuvių namai")
Fot: prezidentas.lt; Bank Litwy; Archiwum RL; Ambasada RL w USA, lrt.lt; urm.lt; Global Lithuania oraz własne
