Dawniej stanowili większość mieszkańców miasteczka, skupiali w swoich rękach praktycznie cały handel, prowadzili m.in. piekarnię, browar, młyn, punkty rzemieślnicze, mieli swoją synagogę, dom modlitwy, cmentarz, szkoły. Mieszkańcy Raczek żydowskiego pochodzenia zostaną niebawem upamiętnieni dzięki symbolicznym Stolpersteine – kamieniom pamięci, które zostaną w najbliższą niedzielę wmontowane w chodnik raczkowskiego rynku.
Prośbę o zgodę na instalację pamiątkowych kamieni do urzędu gminy w Raczkach skierował Bruce Berwald, potomek Izraela Berwalda- lekarza z Raczek.
- Rodzina Berwaldów prowadziła wielobranżowy sklep przy rynku. Można w nim było kupić niezbędne przedmioty gospodarstwa domowego, ale też machorkę, czy papierosy, wszystko, raczej oprócz produktów spożywczych – mówi Marcin Halicki z Gminnego Ośrodka Kultury w Raczkach. - Berwaldowie zamieszkiwali w Raczkach od pokoleń, choć do końca I Wojny Światowej prowadzili duże gospodarstwo w odległym o kilka kilometrów Koniecborze, gdzie pracowali Polacy. Większość członków tej rodziny spotkał taki sam los jak innych Żydów z Raczek - zostali wymordowani w gettach, obozach. Oprócz charakterystycznego ducha żydowskiej małomiasteczkowości, praktycznie nie ma po nich śladu. Izrael Berwald przed wojną wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Pozostali członkowie jego raczkowskiej rodziny wojny nie przeżyli – tłumaczy M. Halicki.
Izreael i Fania Berwaldowie w parku w Raczkach. Lata 30.
Źródło: Raczkowskie Archiwalia
Jak wynika ze statystyk prowadzonych przez zaborcze i okupacyjne urzędy, Żydów w Raczkach mieszkało nawet niemal 90%, zaś katolicy stanowili mniejszość.
- Znajdujące się na handlowym szlaku Grodno-Królewiec pograniczne miasto Raczki stanowiło dla wyznawców judaizmu bardzo dobre miejsce do handlu.
- Także hrabia Pac był pozytywnie nastawiony do ludności żydowskiej – zatrudniał ich u siebie w charakterze służby, jak i rozwijał zabudowę Raczek na potrzeby handlu i rozwoju gildii. Rodziny żydowskie zamieszkiwały również okoliczne wsie. W aktach kościelnych janowskiej parafii można na przykład znaleźć wzmianki o ich bytności w Janówce, Jankielówce, Witówce, Moczydłach, Szkocji czy Korytkach. Z jednej strony Żydzi nauczyli się żyć z Polakami, chodzili do tych samych szkół, z drugiej stanowili odrębną społeczność – dbali o swoje zwyczaje, praktyki religijne. Synagoga żydowska znajdowała się przy ul. Szkolnej, ale w Raczkach, przed wojną, ortodoksyjnych Żydów było niewielu. Społeczność stanowili głównie Żydzi postępowi – mówi M. Halicki.
Żydzi zaczęli wyjeżdżać z Raczek po tym, gdy utraciły one prawa miejskie, gdy podupadł handel, po Powstaniu Styczniowym w 1863 roku.
- Do wybuchu I wojny setki rodzin podjęło emigrację do USA, Skandynawii, Ameryki Południowej. W okresie międzywojennym najczęściej wybieranym kierunkiem emigracji były Stany Zjednoczone i teren obecnego państwa Izrael. Część społeczności wyjeżdżała również wgłąb dawnej Rzeczypospolitej, do miast i lepiej prosperujących miasteczek. Tych, którzy zostali, spotkał tragiczny los – tłumaczy M. Halicki.
Po ludności żydowskiej pozostało w Raczkach niewiele pamiątek. To budzik z suwalskiej fabryki Gladsztajna, XIX-wieczny kufel z wyrytą na spodzie gwiazdą Dawida, kilka żetonów i drejdli – bączków, którymi grano podczas Hanuki oraz niekompletne dwie macewy- nagrobki z piaskowca. Dawny cmentarz zarósł krzewami i chwastami.
Stolpersteine mają upamiętnić 5 członków rodziny Berwald, w tym 4 zamordowanych w słonimskim getcie. To nieduże kamienie dedykowane ofiarom Holocaustu osadzane przed wejściem do mieszkań, w których przed wojną poszczególne osoby żyły. Na mosiężnej tabliczce wyryte są nazwiska, daty urodzin i śmierci, informacja o losie, jaki spotkał daną osobę. Najczęściej montuje się je w chodniku w pobliżu ostatniego miejsca zamieszkania ofiary nazizmu. Ich pomysłodawcą jest niemiecki artysta Gunter Demnig. Artysta, na montaż, który odbędzie się 29 lipca o godznie 9:00 na raczkowskim rynku, do Raczek przyjedzie osobiście. Wraz kilkunastoosobową grupą potomków rodziny Berwald. Kamienie, są początkiem drogi ku upamiętnieniu żydowskich pokoleń, które stanowiły przez setki lat trzon społeczności dawnego miasta Raczki.
Podczas instalacji, około godziny 10:00 odbędzie się koncert grupy, w której repertuarze znajdują się utwory przedwojennej Warszawy.
(just)
