Kolejna wizyta litewskiego premiera na Sejneńszczyźnie i w Suwałkach i jego zainteresowanie sprawami litewskiej oświaty i kultury w regionie, skłaniają również do zainteresowania sytuacją Polaków na Litwie.
W liczącej niespełna trzy miliony mieszkańców Litwie zamieszkuje około 200 tysięcy Polaków. Premier Skvernelis podkreśla podczas spotkań z polskimi politykami, że na Litwie istnieje największa sieć szkół polskich poza granicami RP. Mają oni możliwość uczenia w języku polskim od przedszkola do studiów wyższych, a finansowanie polskich szkół jest o 1/5 większe niż litewskich.
W polskich szkołach na Litwie 70 procent przedmiotów ( identycznie jak w litewskich w Polsce) nauczanych jest po polsku, podczas gdy np. w pobliskiej Łotwie zaledwie 40 proc., a od przyszłego roku szkolnego stopniowo będzie w ogóle likwidowane nauczanie, w językach mniejszości narodowych.
70 szkół i brak polskiego na maturze
24 listopada 2017 roku, w Białymstoku, podczas u konferencji „Stan polskiej oświaty na Wschodzie”, Józef Kwiatkowski, prezes Stowarzyszenia Nauczycieli Szkół Polskich na Litwie - Macierz Szkolna, powiedział m.in.: - Na Litwie szkół wszystkich typów oferujących naukę polskiego jest 70. W obecnym roku szkolnym uczy się w nich 11,2 tys. uczniów, przy czym uczniowie mają możliwość uczenia się wszystkich przedmiotów po polsku od pierwszej do dwunastej klasy. - Szkoły na Litwie zachowały kadrę nauczycielską - mówił Kwiatkowski o nauczycielach związanych z polską oświatą. Poinformował, że to ok. dwóch tysięcy osób, z których 2 proc. jest w wieku okołoemerytalnym. Mówił także, że szkoły są dobrze wyposażone, „nie gorzej niż szkoły litewskie”.
Kwiatkowski dodał, że głównym problemem na Litwie jest brak języka polskiego na egzaminie maturalnym, ale zaznaczył, że polskie środowiska nie rezygnują z walki o przywrócenie tego egzaminu. Wskazał, że dalsze doskonalenie nauczycieli i pogłębianie treści nauczania to konieczność.
Z kolei prezydent Andrzej Duda, który składał w Wilnie wizytę na początku br., mówił m.in. tak: - Wiem, że są kwestie związane z nauczaniem języka polskiego, z językiem polskim na maturze- wyliczał i wyraził nadzieję, że uda się też rozwiązać ten problem. - Chciałbym, aby mogli zachować polską tradycję - podkreślał. - Litwa ma, jako państwo prawo wymagać, żeby na maturze był zdawany język litewski. Ale chciałabym, żeby ten poziom kształcenia w języku polskim był dobrze realizowany, żeby później Polacy mogli zdawać na studia i pracować dla dobra Litwy – podkreślił prezydent Duda, dodając jednak:- Proszę państwa, powiedzmy sobie otwarcie - niektóre oczekiwania są trochę zbyt wygórowane i to każdy rozumie, i w pewnych aspektach musimy to zrozumieć..."
Z odpowiedzi, jaką udało się, uzyskać portalowi wilnoteka.lt, wynikało, że chodziło w tej wypowiedzi o sprawy językowe.
Mniej szkół i uczniów
Przed ćwierćwiekiem polskich szkół na Litwie było nieco ponad 100, a uczyło się w nich prawie 20 tysięcy dzieci. Główną przyczyną likwidacji placówek oświatowych oraz spadku liczby uczniów jest niż demograficzny oraz ogromna emigracji. W tym czasie z Litwy wyemigrowała prawie jedna trzecia mieszkańców.
Czasopismo „Reitingai” podało informację, że w ciągu ostatnich 16 lat liczba uczniów na Litwie we wszystkich szkołach zmniejszyła się prawie o połowę, w niektórych samorządach nawet o dwie trzecie. W 2001 r. było 604 tys. uczniów, w 2017 –330,8 tys. Największy spadek odnotowano w rejonie wisagińskim, zamieszkały głównie przez ludność rosyjską.
Tysiąc polskich „pierwszaków” i wyższa polska uczelnia
Podczas VIII Konferencja Sprawozdawczo-Wyborcza Stowarzyszenia Nauczycieli Szkół Polskich na Litwie „Macierz Szkolna”, która odbyła się 18 grudnia 2017 roku w Wilnie, prezes Józef Kwiatkowski przedstawił sprawozdanie, z którego wynikało, że spośród 363 gimnazjów na Litwie, 37 to polskie, co stanowi 10 proc. ogółu. Lider AWPL-ZChR, europoseł W.Tomaszewski, zwrócił uwagę, że polskie szkoły mają 3,5 proc. pierwszaków w skali Litwy. "To jest wielka liczba, zważając na to, że w roku 2000 niebezpiecznie zbliżyliśmy się do granicy 3 proc. - mieliśmy niecałe 3,1 proc. Doprowadzenie w ciągu tych kilkunastu lat do 3,5 proc. jest ogromną, tytaniczną pracą, którą wykonaliście. Obecnie jesteśmy na poziomie ponad tysiąca pierwszaków, co najczęściej daje tysiąc maturzystów, przez co również rozstrzygają się inne problemy związane z funkcjonowaniem polskiego szkolnictwa w szerokim znaczeniu, czyli posiadanie uczelni wyższej, mówię tu o filii Uniwersytetu w Białymstoku, która była jednym z naszych postulatów jeszcze przed 27 laty. Cieszymy się, że ta uczelnia dobrze się rozwija, że ma narybek - naszych maturzystów ze szkół polskich oraz ma bardzo wysoki poziom nauczania, który również wynika z nauczania w polskiej szkole” - skonstatował Waldemar Tomaszewski.
Brak nowoczesnych podręczników
Naukę języka polskiego na Litwie utrudnia brak nowoczesnych podręczników: niektóre książki są starsze niż uczniowie, którzy z nich korzystają. Najstarsze pomoce zostały wydane jeszcze w 1995 r., choć muszą być one aktualizowane co sześć lat. Brakuje również podręczników w języku polskim do nauczania biologii, historii, geografii i innych przedmiotów. Nauka języka ojczystego została utrudniona również po wprowadzeniu nowelizacji ustawy o oświacie w 2011 r., która ujednoliciła programy nauczania języka litewskiego w szkołach litewskich i nielitewskich, a od 2013 r. ujednoliciła również egzamin maturalny z języka litewskiego dla maturzystów szkół litewskich i nielitewskich. Od 2013 r. uczniowie szkół polskich zdają litewski jako... ojczysty.
W praktyce oznacza to, że dziecko z polskiej rodziny, w której na co dzień rozmawia się po polsku i nieraz nie ma też żadnego kontaktu z językiem litewskim, już od początku szkolnej edukacji musi się uczyć według takich samych programów, z tych samych podręczników jak rówieśnik ze szkoły litewskiej, dla którego jest to język ojczysty. Tak samo zresztą jest i w litewskich szkołach w Polsce.
Poloniści przyznają, że więcej godzin z języka litewskiego niekorzystnie wpływa na proces nauczania języka polskiego, ponieważ nauka języka państwowego odbywa się kosztem języka ojczystego. Poza tym w podręcznikach występują liczne błędy językowe, archaizmy.
Będzie import podręczników z Polski?
- Minister oświaty RL się zgadza na sprowadzanie z polski podręczników od 1 do 12 klasy. Obecnie poloniści zajmą się ich selekcją, następnie zostanie powołana komisja ekspercka, która zdecyduje, w jaki sposób podręczniki zostaną wykorzystane
Młodzi jednak znają języki?
Podczas Konferencja na temat ujednoliconego nauczania języka litewskiego w listopadzie 2017 roku, Danuta Narbut - prezes Wileńskiego Forum Rodziców Polskich, cytowała wyniki badań przeprowadzonych wśród absolwentów szkół polskich, którzy ukończyli szkoły po odzyskaniu przez Litwę niepodległości. Jak zaznaczyła, nikt spośród 500 respondentów nie wskazał na problemy na studiach czy w życiu zawodowym wynikające z poziomu znajomości języka litewskiego. 59,84 proc. nie miało trudności z wstąpieniem na studia wyższe, 31,97 proc. - raczej nie miało trudności, natomiast 8,20 proc. respondentów zaznaczyło, że trudności przy wstąpieniu na wyższe studia były. 43,09 proc. respondentów deklarowało znajomość 3 języków łącznie z językiem ojczystym, 28,46 proc. - 4, 16,26 proc. - 2, 8,94 proc. - 5 języków, 2,44 proc. jednego, czyli ojczystego.
Jak się okazało, respondenci, którzy znali tylko jeden język, są absolwentami szkół litewskich. 17,5 proc. respondentów znających 5 i więcej języków łącznie z językiem ojczystym to absolwenci szkół polskich. 37,5 proc. absolwentów szkół polskich zna trzy języki. Jak zaznaczyła Danuta Narbut, absolwenci placówek edukacyjnych z polskim językiem nauczania posiadają większe kompetencje językowe.
Na pytanie o warunki i trudności przy zatrudnianiu również nie znalazło się pozycji dotyczącej języka litewskiego.
Szkoły polskie wśród najlepszych na Litwie
Najnowszy ranking szkół, opublikowany przez czasopismo „Reitingai” w maju br., jak co roku, wytypował najlepsze spośród 360 gimnazjów na Litwie. W pierwszej setce znalazło się również 5 szkół z polskim językiem nauczania.
Typując najlepsze gimnazja, jego twórcy uwzględniali takie kryteria, jak średnie wyniki promocji abiturientów z 2017 r. każdego gimnazjum uzyskane na maturze z 8 poszczególnych przedmiotów (z języka litewskiego, historii, języka angielskiego, technologii informacyjnych, fizyki, chemii, biologii, geografii). Podczas układania rankingu dodatkowo uwzględniono również liczbę tzw. „setek” uzyskanych na maturze; ilość uczniów z danego gimnazjum, którzy dostali się na studia finansowane przez państwo lub na tzw. miejsca docelowe na studiach; wzięto pod uwagę również liczbę uczniów, którzy dostali się na studia zagraniczne.
W pierwszej setce najlepszych gimnazjów na Litwie znalazły się również szkoły z polskim językiem nauczania. Na 36. pozycji uplasowało się Gimnazjum im. Jana Pawła II w Wilnie, które zebrało 48,21 pkt, na 38. miejscu znalazło się Gimnazjum im. Józefa Ignacego Kraszewskiego w Wilnie (47,33 pkt), na 46.miejscu – Gimnazjum im. Michała Balińskiego w Jaszunach w rejonie solecznickim (45,89 pkt), na 67. miejscu – wileńskie Gimnazjum im. Władysława Syrokomli (44,39 pkt), na 72 miejscu – Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Wilnie (43,6 pkt).
– Wszystkie szkoły, które znalazły się w pierwszej rankingowej setce, są naprawdę mocne. Jeżeli udaje się osiągnąć ten poziom nie w wielkich miastach, ale gdzieś indziej, to oddana praca społeczności szkolnej, nauczycieli, administracji jest najwyższej próby. Szkoły, które dostają się do pierwszej setki, to najmocniejsze i najlepsze szkoły na Litwie – trzeba to docenić i wyrazić uznanie – podkreślił redaktor naczelny czasopisma „Reitingai”, Gintaras Sarafinas.
Czasopismo „Reitingai”, co roku w grudniu, ogłasza ranking nie tylko najlepszych gimnazjów, ale i szkól średnich Litwy.
Gimnazja są oceniane na podstawie wyników państwowych egzaminów maturalnych z następujących przedmiotów: języków litewskiego, angielskiego, niemieckiego, rosyjskiego, francuskiego, historii, matematyki, informatyki, biologii, chemii, geografii i fizyki.
W grudniu 2017 roku w każdej kategorii wybranych zostało 50 najlepszych szkół spośród około 450 szkół średnich i gimnazjów działających na Litwie. Wśród najlepszych szkół w każdej kategorii rankingowej są polskie – zarówno działające w Wilnie, jak i w mniejszych miejscowościach Wileńszczyzny.
Na pierwszym miejscu w skali kraju pod względem wyników z chemii jest polskie Gimnazjum im. W. Syrokomli w Wilnie. Gimnazjum im. J. Śniadeckiego w Solecznikach zajmuje 22. pozycję, Gimnazjum im. M. Balińskiego w Jaszunach –29. miejsce, 31-35. – Gimnazjum im. J.I. Kraszewskiego w Wilnie.
– Palmę pierwszeństwa w tej kategorii zdobyliśmy dzięki naszej abiturientce, Dominice Wasilewskiej, która znalazła się w gronie najlepszych maturzystów na Litwie. Gratulacje złożył jej premier Litwy, Saulius Skvernelis. Zdobyła maksymalną ocenę – 100 punktów z 4 egzaminów państwowych – języka litewskiego, matematyki, języka angielskiego i chemii. Tej ostatniej uczyła się u pedagog Krystyny Tuczkowskiej – powiedziała „Kurierowi Wileńskiemu” Regina Lewicka, wicedyrektor ds. nauczania Gimnazjum im. W. Syrokomli.
W ubiegłorocznym rankingu 50 szkół, które najlepiej uczą języka litewskiego, znalazła się t polska szkoła – Gimnazjum w Rukojniach (17. miejsce). Dyrektor gimnazjum, Oleg Nikończyk, w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” zaznaczył, że za dobre wyniki z języka litewskiego uczniowie powinni być wdzięczni przede wszystkim swojej nauczycielce, lituanistce Lilii Jeremiejewej, która m.in. została wyróżniona wśród najlepszych nauczycieli Wileńszczyzny w tegorocznym konkursie „Najlepsza szkoła, najlepszy nauczyciel”.
Wśród 50 szkół z najlepszymi wynikami z języka angielskiego są dwie polskie szkoły: Gimnazjum im. św. Urszuli Ledóchowskiej w Czarnym Borze (18. miejsce) i Gimnazjum im. S. Moniuszki w Kowalczukach (39. miejsce).
Jak co roku, polskie szkoły dobrze wypadły pod względem wyników egzaminu z języka rosyjskiego. 9 szkół znalazło się wśród 50 najlepszych. Gimnazjum w Rukojniach (19. miejsce), Gimnazjum im. J.I. Kraszewskiego w Wilnie (24. miejsce), Gimnazjum im. św. S. Kostki w Podbrzeziu (25. miejsce), Gimnazjum Jana Pawła II w Wilnie (26. miejsce).
5 szkół polskich znalazło się na liście z najlepszymi wynikami z fizyki. Są to: Gimnazjum im. M. Balińskiego w Jaszunach (7. miejsce), Gimnazjum im. A. Mickiewicza w Wilnie (9. miejsce), Gimnazjum Inżynierii im. J. Lelewela w Wilnie (16. miejsce), Gimnazjum im. J.I. Kraszewskiego w Wilnie (19. miejsce).
Egzamin maturalny z biologii dobrze zdali uczniowie Gimnazjum w Mickunach (6-7. miejsce), Gimnazjum im. M. Balińskiego w Jaszunach (17-19. miejsce).
Wśród szkół z najlepszymi wynikami z matematyki były cztery polskie placówki:
Gimnazjum im. św. J. Bosko w Jałówce (5. miejsce), Gimnazjum im. M. Balińskiego w Jaszunach (11. miejsce), Gimnazjum im. J.I. Kraszewskiego w Wilnie (28. miejsce).
Informatyki dobrze uczą polskie szkoły: Gimnazjum im. Jana Pawła II w Wilnie (4-5. miejsce), Gimnazjum w Ejszyszkach (14. miejsce) i Gimnazjum im. J.I. Kraszewskiego w Wilnie (42-43. miejsce).
Na egzaminie z historii najlepiej wypadli maturzyści: Gimnazjum im. św. Urszuli Ledóchowskiej w Czarnym Borze (17-18. miejsce), Gimnazjum im. K. Parczewskiego w Niemenczynie (38. miejsce). Maturzyści Gimnazjum im. K. Parczewskiego w Niemenczynie mieli również dobre wyniki na egzaminie z geografii (6. miejsce).
Postulaty
Obowiązkowa matura z języka polskiego w polskich szkołach na Litwie, honorowanie jej wyników podczas ubiegania się o miejsca finansowane przez państwo na studia wyższe, wszystkie inne przedmioty na maturze zdawane również po polsku, jak najszybsza korekta przepełnionych błędami podręczników – z takimi postulatami do Ministerstwa Nauki i Oświaty Litwy wystąpili uczestnicy konferencji pt. „Podręczniki w polskich szkołach na Litwie”, zorganizowanej 21 maja br. przez Forum Rodziców Szkół Polskich Rejonu Solecznickiego w Domu Kultury Polskiej w Wilnie.
Z kolei VIII Konferencja Sprawozdawczo-Wyborcza Stowarzyszenia Nauczycieli Szkół Polskich na Litwie „Macierz Szkolna” jednoznacznie wypowiada się przeciwko ujednoliceniu egzaminu maturalnego z języka litewskiego, ‘ponieważ zarówno zdrowy rozsądek, jak też badania naukowe wykazują, że poziom wiedzy z języka ojczystego i języka wyuczonego nigdy nie będzie jednakowy’.
„Uważamy, że nauczanie języka litewskiego, jako ojczystego w szkołach litewskich i języka litewskiego w szkołach mniejszości narodowych powinno się odbywać według oddzielnych programów, podręczników i pomocy metodycznych z uwzględnieniem specyfiki wykładania języka litewskiego, jako nieojczystego i tym samym egzamin maturalny ma być różny dla szkół mniejszości narodowych i szkół litewskich – napisali w komunikacie.
Delegaci wystosowali również apel do władz litewskich:
"Zwracamy się do najwyższych władz Republiki Litewskiej o przywrócenie zróżnicowanych egzaminów z języka litewskiego, tym samym dokonując sprawiedliwej i obiektywnej oceny wiedzy i prac maturzystów.
Zaznaczamy, że cała odpowiedzialność za złamane losy młodzieży ze szkół mniejszości narodowych, wynikające z pochopnych, nieprzemyślanych i niemoralnych działań decydentów spada na najwyższe kierownictwo oświatowe Litwy".
Z apelem zwrócono się także do nauczycieli i wychowawców w polskich szkołach na Litwie, podkreślając potrzebę utrwalania poczucia tożsamości narodowej wśród młodzieży polskiej na Litwie.
Polskie placówki kultury
Funkcjonują głównie w polskojęzycznych rejonach wileńskim i sołecznickim oraz samym Wilnie. Są to m.in.: Instytut Polski w Wilnie, Dom Kultury Polskiej w Wilnie, Teatr Polski w Wilnie, Polskie Studio Teatralne w Wilnie, Centrum Kultury Polskiej na Litwie im. St. Moniuszki, Polska Galeria Artystyczna „Znad Wilii” w Wilnie.
Poza tym, Wielofunkcyjny Ośrodek Kultury w Radominie, Wielofunkcyjny Ośrodek Kultury w Niemenczynie z kilkunastoma oddziałami terenowymi, w tym wiejskimi, Centrum Kultury w Sołecznikach i jego terenowe filie.
Polskie media na Litwie
Radio „Znad Wilii”, Tygodnik Wileńszczyzny, Kurier Wileński, Kwartalnik „Znad Wilii”, portal internetowy codzienny - L24.lt, „Spotkania”, Gazeta katolicka, Program Polski w Radiu Litewskim („Klasika”).
Polska telewizja na Litwie
Dzięki porozumieniu premierów Polski Litwy, 9 maja br., rozpoczęto retransmisję polskich stacji telewizyjnych TVP Info, TVP Polonia, TVP Historia, Nuta.TV i Power TV.
Uroczystej inauguracji nadawania polskiej TV dokonali w środę premier RL Saulius Skvernelis i ambasador RP na Litwie Urszula Doroszewska.
– Uważamy, że należy zapewnić mieszkańcom południowo-wschodniej Litwy możliwość oglądania programów telewizyjnych, informacyjnych i rozrywkowych w ich ojczystym języku. Nie mam wątpliwości, że nasi obywatele będą częściej wybierać nowe kanały, oprócz telewizji litewskiej, niż oglądać kanały zdominowane przez propagandę antylitewską, antypolską i antypaństwową – mówił w czasie w uroczystości premier Litwy.
– Żyjemy jeszcze atmosferą święta 3 Maja, które w tym roku Polska i Litwa obchodziły wspólnie. To przykład wielkiego osiągnięcia demokracji w budowie państwa, pokazano św888/u1//00, że Polacy i Litwini mogą razem wiele zdziałać. Cieszę się, że również tym razem stworzyliśmy kluczowy dla dobrych relacji projekt. Wpłynie on na lepsze wzajemne zrozumienie i na umocnienie stabilności obu naszych krajów w tym trudnym i pełnym zagrożeń świecie. Szczególnie cieszę się z tego, że mieszkający na Litwie Polacy będą mieli możliwość kontaktu z informacją w języku polskim, będą mieli dostęp do całego spektrum kultury popularnej i kultury wysokiej, jakie oferuje im Warszawa – mówiła w czasie uroczystości Urszula Doroszewska, ambasador RP na Litwie.
– Muszę podkreślić, że pierwszy krok w tej sprawie zrobili Litwini, z którymi przed rokiem przeprowadziliśmy pierwsze rozmowy. W tym czasie wykonali naprawdę ogromną pracę, przekonali wszystkie instytucje państwowe, że będzie to projekt, który buduje, a nie rozsadza. Takie jest również stanowisko zarządu TVP. Jesteśmy takim interkolektorem, aby wzmacniać tutaj polską duszę, ale jednocześnie traktować mieszkających na Litwie Polaków jako integralną część litewskiego społeczeństwa – wyjaśnia dalej przedstawiciel TVP.
O tym, że stronie litewskiej zależy na powodzeniu projektu, świadczy najbardziej fakt, że to Litwa ponosi koszty związane z retransmisją. Umożliwienie Polakom oglądania programów w języku ojczystym ma kosztować w ciągu roku ok. 350 tys. euro.
Żeby odbierać polską telewizję w rejonach wileńskim, solecznickim i święciańskim nie potrzeba żadnych dodatkowych urządzeń. Właściciele telewizorów muszą jedynie ponownie przeskanować kanały telewizyjne i zapisać nowe, polskie programy.
Pierwsza polskojęzyczna telewizja na Litwie
Po roku przygotowań, 5 sierpnia 2018 r. ruszyła natomiast na Litwie pierwsza polskojęzyczna telewizja litewska.
Telewizja nadaje od godz. 07.00 do 24.00 w rejonie Troków, Elektrenai i Wilna na kanale 24 lub 498 MHz oraz przez FMT TV App na telefony Android i Iphone na całą Litwę. Kanał jest prowadzony przez niezależnych ekspertów medialnych z Polski i Litwy.
Nadaje polskie seriale, filmy fabularne, programy dla dzieci oraz sport. Całej emisji towarzyszy polska i zagraniczna muzyka oraz serwisy informacyjne wyświetlane w języku polskim i litewskim.
Partnerami FMT TV są między innym Telewizja Polsat, dziennik "Lietuvos Zinios", Instutut i Fundacja Kossakowskiego oraz Filmoteka Narodowa.
WYG
Źródła: Wilnoteka.lt; zw.lt; L24.lt; Kurier Wileński
Na fot: polscy uczniowie, polskie zespoły ludowe z Radominy i Mejszagoły, premier Litwy i Ambasador RP w Wilnie podczas inauguracji polskiej telewizji na Litwie
Fot: Kurier Wileński; Związek Polaków na Litwie; Samorząd Rejonu Wileńskiego
